Επιστημονική Φαντασία και Ψυχρός Πόλεμος
του Άκη Καπράνου
Σε αντίθεση με την φανταστική λογοτεχνία ή τον φανταστικό κινηματογράφο, στην επιστημονική φαντασία (ΕΦ), τα φανταστικά στοιχεία παρουσιάζονται «σαν δυνατότητες της επιστήμης. Το τέρας του Φράνκενστάιν δεν εκπροσωπεί, όπως ο Δράκουλας, σκοτεινές δυνάμεις», και όλα τα «φανταστικά στοιχεία» του sci-fi προτείνονται σαν αποτελέσματα μιας υποθετικής εξέλιξης της επιστήμης.
Διαβάζοντας τον παραπάνω ορισμό, σίγουρα οι περισσότεροι σκεφτόμαστε τον Ιούλιο Βερν ως τον πρώτο σημαντικό συγγραφέα του είδους. Και πέφτουμε έξω! Σχεδόν όλα τα «μεγάλα κεφάλια» του sci-fi θα σας στρέψουν στην αρχαία Ελλάδα, στα κείμενα του Λουκιανού, που ηταν ο πρώτος που μίλησε για επικοινωνία με πολιτισμούς έξω από αυτόν τον κόσμο. Όπως αναφέρει η Χίλντα Παπαδημητρίου στο άρθρο της στο προσωπικό της site, «θα πρέπει να ξεκινήσουμε από το βαβυλωνιακό Έπος του Γιλγαμές (2.400 π.Χ.), την Οδύσσεια (800 π.Χ. περίπου) ή έστω την Αληθή Ιστορία του Λουκιανού από τα Σαμόσατα, ο οποίος το 150 μ.Χ. περίπου περιέγραψε ένα ταξίδι στη σελήνη και τον ήλιο, ο ήρωας του οποίου μπλέκει σε ένα διαπλανητικό πόλεμο».
Ο Ιούλιος Βερν από την άλλη μεριά ήταν περισσότερο παραμυθάς. Οι ιστοριούλες του, απλές και πάντα με happy ending, είναι σίγουρα καλογραμμένες, ενώ δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι αποδείχθηκαν προφητικές σε ό,τι αφορά την τεχνολογική εξέλιξη της κοινωνίας μας όπως την γνωρίζουμε σήμερα. Αλλά ούτε κι αυτός θα μας απασχολήσει πολύ σ’ αυτό το κείμενο.
Οι βασικές θεματικές Της Επιστημονικής Φαντασίας
Αν θέλαμε να χωρίσουμε το είδος, θα καταλήγαμε στις παρακάτω τέσσερις βασικές ενότητες:
Α) Επικίνδυνη επιστήμη / τεχνολογία
Όπου επιστήμονες με καλές ή κακές προθέσεις επιδίδονται σε επικίνδυνα πειράματα και συχνά φέρνουν σε κίνδυνο όλη την ανθρωπότητα. Μια παράμετρος του ίδιου θέματος μπορεί να θεωρηθεί και η ανικανότητα του ανθρώπου να επιβραδύνει τον δρόμο της τεχνολογικής εξέλιξης: πολύ συχνά μένει να χαζεύει την σκόνη που αφήνει πίσω της…
Β) Κοινωνίες του μέλλοντος
Όπου είτε πρόκειται για ουτοπίες («Metropolis») είτε για εφιαλτικές κοινωνίες με υπερτονισμένες τις αντιθέσεις του σήμερα («Το Κουρδιστό Πορτοκάλι», «Απόδραση από τη Νέα Υόρκη»).
Γ) Όπερες του διαστήματος
«Ένα μικρό βήμα για τον άνθρωπο, ένα μεγάλο βήμα για την ανθρωπότητα» έλεγε ο Άρμστρονγκ κάποιες δεκαετίες πριν, αλλά η λογοτεχνία (και ο κινηματογράφος) όχι μόνο είχαν «πατήσει» στη Σελήνη αλλά είχαν ανακαλύψει και ζωή στον Άρη. Συναντήσεις με εξωγήινους (που αμβλύνουν τις γήινες αντιθέσεις), μάχες στο διάστημα, τίποτα δεν είχε ξεφύγει της φαντασίας των δημιουργών του είδους.
Δ) Άγνωστος κίνδυνος
Ούτε εμείς φταίμε ούτε η επιστήμη ούτε η ανεξέλεγκτη πρόοδος. Οι εξωγήινοι είναι που μας έχουν βάλει στο μάτι. Είδος που κινηματογραφικά ευδοκίμησε ιδιαίτερα την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, καθώς οι Αμερικάνοι ταύτιζαν οποιαδήποτε απειλή που ερχόταν από «έξω» με τον «Κόκκινο Κίνδυνο». Κι αν νομίζετε ότι μιλώ για φαντάσματα του παρελθόντος, για ρίξτε μια δεύτερη ματιά στο «Independence Day».
Τα «Μεγάλα Κεφάλια» του είδους
Mary Shelley
Όλοι πάνω-κάτω ξέρουμε την ιστορία του Φρανκενστάιν. Ήταν μια βραδιά βουτηγμένη στο όπιο και τις παραισθήσεις του που της έδωσε την έμπνευση για το πλέον διάσημο sci-fi μυθιστόρημα (εκείνη την βραδιά την συντρόφεψε και ο Λόρδος Βύρων μεταξύ άλλων). Για πρώτη φορά αρχίζει να διατυπώνεται το εξής πραγματικά τρομακτικό μήνυμα: εάν δεν ελέγξουμε τους ρυθμούς της προόδου, εάν παρέμβουμε άμετρα στη φύση, εάν δράσουμε ως Θεοί, θα τιμωρηθούμε. Κανείς δεν την άκουσε… Έγραψε άλλη μια νουβέλα πρώιμης ΕΦ, το The Last Man (1826), που διαδραματίζεται στο τέλος του 21ου αιώνα με την ανθρωπότητα να απειλείται από έναν λοιμό. Η ιστορία αποτελεί μοντέλο για πολλές μεταγενέστερες με την βασική ιδέα του κόσμου στον οποίο πιθανώς να υπάρχει ένας μόνο επιζών.
William Gibson
Ήταν ένας από τους πρώτους πιο προσγειωμένους συγγραφείς ΕΦ. Έγραψε «απτή» επιστημονική φαντασία. Αυτά που λέει μοιάζουν τρομακτικά ρεαλιστικά. Γράφει δηλαδή χωρίς φαντεζί περιτύλιγμα. Φανταστείτε ότι ο άνθρωπος προέβλεψε το Internet το έτος 1983 στον Νευρομάντη. Είναι επίσης ο πατέρας του cyberpunk κινήματος. Πάντως αν και έχει δηλώσει τον θαυμασμό του απέναντι στο διαδίκτυο («Πιστεύω ότι οι τεχνολογίες είναι ηθικά ουδέτερες μέχρι την εφαρμογή τους και μόνο όταν τις χρησιμοποιήσουμε για καλό ή για κακό, γίνονται καλές ή κακές… Το Internet είναι μια μέθοδος να επικοινωνούμε με πολλούς ανθρώπους χρησιμοποιώντας μόνο το μυαλό μας -όχι το σώμα μας» έχει δηλώσει) ο ίδιος δεν έχει καν modem.
Philip K. Dick
«Η ΕΦ είναι μια επαναστατική μορφή τέχνης κι έχει ανάγκη από συγγραφείς κι αναγνώστες και κακή συμπεριφορά. Μια στάση από “Γιατί;”, “Μα πώς;” ή “Ποιος το ‘πε;”. Η συμπεριφορά μου αυτή κρύβεται στα θέματα που υπάρχουν στα γραπτά μου, όπως “O κόσμος είναι πραγματικός;” ή “Είμαστε όλοι άνθρωποι ή μήπως μερικοί είναι απλά μηχανές αντανακλαστικών;” Έχω μέσα μου πολύ θυμό. Πάντα είχα. Την περασμένη βδομάδα ο γιατρός μου είπε ότι η πίεσή μου ανέβηκε πάλι κι ίσως να παρουσιαστούν καρδιακές επιπλοκές. Τρελάθηκα. Ο θάνατος με τρελαίνει. Το μαρτύριο των ανθρώπων και των ζώων με τρελαίνει. Κάθε φορά που κάποια από τις γάτες μου πεθαίνει, βρίζω το Θεό και το κάνω συνειδητά. Νιώθω οργή απέναντί του. Θα ‘θελα να τον είχα μπροστά μου να τον ανακρίνω, να του πω πως πιστεύω ότι ο κόσμος έχει γίνει χάλια, ότι ο άνθρωπος έπεσε όχι γιατί αμάρτησε, αλλά γιατί σπρώχτηκε, πράγμα αρκετά κακό -κι ύστερα του πούλησαν το παραμύθι ότι είναι αμαρτωλός, πράγμα που ξέρω πολύ καλά πως δεν ισχύει.» Αυτός είναι ο κ. Dick.
Isaac Asimov
Ο Asimov κατέκτησε την δική του θέση στο μεγάλο βιβλίο της επιστημονικής φαντασίας χάρη στις ιστορίες του για ρομπότ οι οποίες βασίζονταν όχι στα στερεότυπα περί κακόβουλων ρομπότ, αλλά στους Τρεις Νόμους της Ρομποτικής. Άλλαξε τον ρου της ΕΦ, ενώ πρέπει οπωσδήποτε να διαβάσετε τα «Αιώνια Σκοτάδια». Πάνω από 500 έργα φέρουν την υπογραφή του. Ορκισμένος άθεος, πάντα προσπαθούσε να αποφεύγει θρησκευτικές αναφορές στα έργα του. «Είμαι ευγνώμων που είμαι άθεος γιατί δεν χρειάζεται να ανησυχώ για την μεταθανάτια ζωή και αν τα παιδιά μου αποφασίσουν να ασπαστούν κάποιο θρήσκευμα, θα προσπαθήσω να τα μεταπείσω με τον ίδιο τρόπο που ένας γονιός θα προσπαθούσε να αποτρέψει τα παιδιά του απο το να ξεκινήσουν το κάπνισμα» έλεγε ο ίδιος, με το διακριτικά ειρωνικό χιούμορ που τον χαρακτήριζε. Το όραμα του Asimov για την μελλοντική κοινωνία αποδείχθηκε προφητικό.
Frank Herbert
Κανένα άρθρο για την Επιστημονική Φαντασία δεν θα μπορούσε να είναι πλήρες χωρίς την αναφορά στον συγγραφέα του «Dune». Ο Δημήτρης Αρβανίτης γράφει «Ο μεγάλος αντίκτυπος του βιβλίου οφείλεται κυρίως στην ανάπτυξη του οικολογικού θέματος, που για πρώτη φορά βρίσκεται στο προσκήνιο της επιστημονικής φαντασίας τόσο διεξοδικά και αυστηρά επιστημονικά παρουσιασμένο. Ο πλανήτης-έρημος Αρράκις με τους τεράστιους αμμοσκώληκες και τους ανθρωποειδείς κατοίκους του που θυμίζουν Βεδουίνους, τους Φρέμεν, που επιζούν σε επισφαλείς οικολογικές ζώνες διατηρώντας με φανατική επιμέλεια το λιγοστό τους νερό, είναι ίσως το πιο πειστικό εξωγήινο περιβάλλον που δημιουργήθηκε ποτέ από συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας». Έχει απόλυτο δίκιο. Δύσκολα βέβαια θα βγάλει κανείς ακρη διαβάζοντας το βιβλίο· η δαιδαλώδης δομή και αφήγηση δημιουργεί προβλήματα στον μέσο αναγνώστη, προβλήματα που αντιμετώπισε και ο David Lynch όταν προσπάθησε να μεταφέρει το βιβλίο στον κινηματογράφο.
Το αχανές βασίλειο των b-movies
To μόνο βέβαιο είναι πως ο όρος δεν αναφέρεται σε ταινίες β΄ κατηγορίας, όπως πολλοί κάνουν το λάθος να πιστεύουν. Ιστορικά μιλώντας, ο Αντρέ Μπαζέν αναφέρει τα γουέστερν της δεκαετίας του 20 ως τα πρώτα δείγματα b-movie, μια παράδοση που τράβηξε, πάντα κατά Μπαζέν, μέχρι και τη δεκαετία του ‘40, οπότε και ο καμβάς του γουέστερν χρησίμευσε ως η βάση για να ειπωθούν «μεγαλύτερα» πράγματα. Εν συνεχεία, μπορούμε να πούμε ότι η ανάγκη της ύπαρξης τους οφείλεται στην ζήτηση του κοινού για περισσότερο κινηματογράφο.
Ήταν αυτή η δίψα για σινεμά που οδήγησε την κινηματογραφική βιομηχανία στην εφεύρεση του κυκλώματος των double-features, μιας δηλαδή σειράς αιθουσών που έπαιζαν δύο ταινίες με κεντρικό άξονα το είδος τους. Αυτές οι ταινίες όφειλαν να έχουν κάποιες βασικές συνισταμένες: να είναι φτηνές (ο χαμηλός προϋπολογισμός είναι κοινός τόπος σε κάθε ένα από τα φιλμ που παρουσιάζονται σ’αυτο το αφιέρωμα), να ανήκουν αυστηρά σε κάποιο συγκεκριμένο -δημοφιλές- είδος (επιστημονική, περιπέτειες, θρίλερ) και φυσικά να είναι γυρισμένες και έτοιμες για «κατανάλωση» στην ώρα τους. Απλά πράγματα δηλαδή.
Γιατί όμως αγαπάμε τα b-movies; Ίσως γιατί στα b-movies συναντάμε την αλφάβητο του αφηγηματικού σινεμά: mιλάμε για την περίοδο που το σινεμά μαθαίνει να λέει μια ιστορία και το κάνει ακολουθώντας την δομή της αφήγησης ενός παραμυθιού. Ίσως γιατί στα b-movies συναντάμε αυτή τη χαρακτηριστική μαστοριά που τα συνοδεύει σε κάθε πλάνο, αυτό που οι αμερικάνοι ονομάζουν craftsmanship, με την κάθε σεκάνς να είναι σωστά φωτογραφημένη και δομημένη, ακόμη κι όταν ο προϋπολογισμός ενός φιλμ ήταν της ξεφτίλας. Γιατί, στο φινάλε, υπάρχουν δύο είδη κινηματογράφου: Ο αφηγηματικός και ο αντί-αφηγηματικός. Ε, αν είσαι φίλος του πρώτου, δεν μπορεί να μην αγαπάς τα b-movies. Πάμε παρακάτω.
Η Κόκκινη Απειλή θα έρθει από το διάστημα: «The Blob», μια ταινία – μοντέλο
Δεν είναι τυχαίο που οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας ευδοκίμησαν στο Χόλιγουντ τη δεκαετία του 1950. Μέσα από φανταστικές αφηγήσεις και ειδικά εφέ, εκατοντάδες (περίπου πεντακόσιες ταινίες science fiction γυρίστηκαν την περίοδο 1948 – 1962) από δαύτες εξέφρασαν έμμεσες (ή όχι και τόσο) ανησυχίες σχετικά με τη δυνατότητα πυρηνικού ολοκαυτώματος ή κομμουνιστικής εισβολής στην Αμερική. Αυτοί οι φόβοι εκφράστηκαν με διάφορες μορφές: Εξωγήινοι που ελέγχουν το νου, τερατώδη πλάσματα που τα εξαπέλυσαν ραδιενεργά φαινόμενα, τρομερά αποτελέσματα της ακτινοβολίας στην ανθρώπινη ζωή και επιστήμονες με εμμονή σε επικίνδυνα πειράματα.
Μη νομίζετε βέβαια πως όλα ήταν μαύρα και άραχνα εκείνα τα χρόνια· πολλές ήταν οι φωνές εκείνες που αποδοκίμαζαν τις πολιτικές των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι παραγωγοί όμως των ταινιών επιστημονικής φαντασίας μετέφεραν όλη αυτή την υστερία σε ιστορίες για μεταλλαγμένα μυρμήγκια και ακρίδες, σκουλήκια που ανέλαβαν τα μυαλά των ανθρώπων, διαστημικά ταξίδια και πυρηνική καταστροφή των πολιτισμών σε άλλους πλανήτες. Έτσι, το είδος της επιστημονικής φαντασίας τροφοδότησε το συλλογικό άγχος για την ατομική βόμβα και -φυσικά- τον κομμουνισμό.
Στις περισσότερες από αυτές τις ταινίες, οι επιστήμονες (πάντα με τη βοήθεια του στρατού) κατάφερναν να καταστρέψουν τον εχθρό, προσφέροντας τη διαβεβαίωση ότι αυτές οι απειλές θα μπορούσαν να ξεπεραστούν. Σε ταινίες όπου είχε ήδη συντελεστεί η μεγάλη καταστροφή, οι απολήξεις προσέφεραν ελπίδα και λύτρωση. Έτσι, οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας της εποχής του Ψυχρού Πολέμου υποστηρίζουν πως οι Αμερικανοί θα είναι πάντα σε θέση να αντιμετωπίσουν εξωτερικές απειλές για την ασφάλειά τους –όχι μόνο σε ό,τι αφορά τις ΗΠΑ, αλλά και ολόκληρο τον πλανήτη.
Οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας χαμηλού προϋπολογισμού της δεκαετίας του 1950 τείνουν να μιλούν για τρομερές απειλές και εφικτές λύσεις, ενώ οι πιο φιλόδοξες ταινίες επιστημονικής φαντασίας παρουσίαζαν μια σειρά στάσεων απέναντι στους κινδύνους της νέας εποχής και την ανθρώπινη ικανότητα αντιμετώπισης τους. Οι πιο μεγάλες παραγωγές παρουσίασαν τις αντικρουόμενες απόψεις των στρατιωτικών και των επιστημόνων, την ομοσπονδιακή και τοπική κυβέρνηση, την ελπίδα και την απελπισία.
Πολλές από τις ταινίες τοποθετήθηκαν στην καρδιά της Αμερικής, συχνά σε μικρές δυτικές πόλεις όπου οι τοπικοί αξιωματούχοι του νόμου μπορεί ή δεν μπορούν να ξεπεράσουν τις δυσκολίες εισβολής από μεταλλαγμένους ή αλλοδαπούς. Η έρημος χρησιμοποιήθηκε συχνά ως περιβάλλον, ίσως επειδή αυτό ήταν το πραγματικό πλαίσιο για ατομικές δοκιμές. Οι αποστολές, είτε στη ζούγκλα είτε σε άλλους πλανήτες, ήταν αναπόφευκτα επικίνδυνες. Η καταστροφή έμενε στο άγνωστο. Η ζωή στη Γη παρουσιάστηκε ως πιο επιθυμητή από τη ζωή σε άλλους πλανήτες, αλλά τα προβλήματα που αντιμετωπίστηκαν σε άλλους πλανήτες παρείχαν διδάγματα για την προστασία του πολιτισμού στη Γη.
Όταν τα σκηνικά των ταινιών ήταν αστικά, καταστρέφονταν κτίρια, γέφυρες, δρόμοι, αυτοκίνητα και άνθρωποι συγκεντρώνονταν σε οικόπεδα για καταστροφική μετάλλαξη ή καταστροφή από πυρηνικό ολοκαύτωμα. Ένα άλλο εγγενές θέμα ήταν η παραβίαση της φύσης, η οποία οδηγούσε σε απειλούμενη ή πραγματοποιηθείσα καταστροφή. Οι αναφορές στη θρησκεία, αν συμπεριληφθούν καθόλου, τείνουν να είναι αρκετά λεπτές, με την πίστη στον Θεό να υποτίθεται από την πλευρά του ακροατηρίου.
Εδώ πρέπει να τονιστεί κάτι σημαντικό σε ό,τι αφορά το κύκλωμα των αιθουσών. Μέχρι και τη δεκαετία του ’50, κανένα κινηματογραφικό στούντιο δε μπορούσε να έχει, στην ιδιοκτησία του, κινηματογραφικές αίθουσες, για λόγους που αφορούσαν το ασυμβίβαστο, και φυσικά το επιθετικό μονοπώλιο. Νόμος που ακυρώθηκε στα μέσα των ‘80s από τον Ρόναλντ Ρίγκαν, όταν δηλαδή πεθαίνει οριστικά το ανεξάρτητο αμερικανικό σινεμά των b-movies και της ψυχαγωγίας (οι υπόλοιποι που γύριζαν παράξενες και αταξινόμητες ταινίες, όπως ο Τζάρμους και ο Λιντς για παράδειγμα, σώθηκαν, όσο μπορούσαν, από την Ευρώπη).
Για δεκαετίες λοιπόν, κάθε παραγωγός μπορούσε να σκαρώσει τη δική του ταινία, κι αν ήταν αρκετά καλή (ή «λειτουργική» για το είδος), μπορούσε να τη δει στις αίθουσες –ιδίως δε τις συνοικιακές. Και η δεκαετία του ’50 ήταν μια χρυσή εποχή για τα b-movies, ειδικά αυτά της επιστημονικής φαντασίας, low budget τα περισσότερα, γεμάτα υπερφυσικές απειλές (αλλά και λύσεις εφικτές) και προειδοποιήσεις για τους κινδύνους της νέας εποχής. Οι πιο προοδευτικές δε απ’ αυτές, εστίαζαν στις αντικρουόμενες απόψεις των στρατιωτικών και των επιστημόνων, στο κοντράστ της απελπισίας απέναντι στην αισιοδοξία.
Όπως και πολλά επεισόδια της Ζώνης του Λυκόφωτος, πολλές από τις ταινίες διαδραματίζονταν στην καρδιά της Αμερικής, συχνά σε μικρές επαρχιακές πόλεις όπου οι τοπικοί εκπρόσωποι του νόμου είναι εντελώς ανίκανοι ή απλά ολιγάριθμοι. Από την επαρχία θα έρθει το Κακό! Αλλά προσέξτε και το άλλο: από ένα αχανές σύμπαν, μόνο η ζωή στη Γη παρουσιάστηκε ως πιο επιθυμητή από τη ζωή σε άλλους πλανήτες. Μη παραπονιέστε λοιπόν όλοι εσείς οι δικαιωματικοί, εδώ δεχόμαστε μετανάστες από το Διάστημα!
Ένα εξαιρετικά αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αποτελεί η ταινία The Blob του 1958. Η ταινία κυκλοφόρησε τρεις φορές στις ελληνικές αίθουσες, το 1960, το 1965 και το 1968, κάθε φορά με διαφορετικό ελληνικό τίτλο («Εισβολή από άγνωστο πλανήτη», «Ηφαίστειο αίματος» και «Επικίνδυνες επαφές από το διάστημα»). Στο ριμέικ του 1988 πάντως, ο μεταφραστής ήταν πιο πιστός («Κινούμενη μάζα»).
Όταν λοιπόν ένας μετεωρίτης πέφτει στη γη, φέρνει μαζί του μια άμορφη, κόκκινη μάζα, αυτή καταβροχθίζει πρώτα έναν καημένο γεράκο και στη συνέχεια όποιον βρίσκει στο διάβα του. Το κλου; Όσο περισσότερους καταπίνει, τόσο περισσότερο μεγαλώνει. Δεν μπορείς να την τραυματίσεις, δεν μπορείς να επικοινωνήσεις μαζί της, δεν μπορείς να την κατευθύνεις όπου θες, απλά κυλιέται κατά βούληση και καταπίνει κόσμο. Ένας νεαρός με την κοπέλα του έχουν αντιληφθεί από την αρχή το τι συμβαίνει και προσπαθούν να προειδοποιήσουν την πόλη, αλλά επειδή η κόκκινη μάζα δεν αφήνει ίχνη και τα θύματα μοιάζουν να εξαφανίζονται, κανένας δεν τους παίρνει στα σοβαρά. Μέχρι που πλέον φτάνει σε δυσθεώρητα ύψη!
Για πολλούς, ο ηλικιωμένος που καταβροχθίζεται στην αρχή του φιλμ αντιπροσωπεύει τις παλιές ευρωπαϊκές δυνάμεις που απορροφήθηκαν από τη Σοβιετική Ένωση, ενώ οι άθλιες και εξουσιαστικές αρχές που αρνούνται να ακούσουν τους συγγενείς των θυμάτων εκπροσωπούν τους φιλελεύθερους θεσμούς που, εντέλει, εκείνοι έβαλαν τους Σοβιετικούς σε μια τέτοια θέση εξουσίας. Το Blob εξαπλώνεται και μασαμπουκώνει κατά βούληση, και μονάχα με την παρέμβαση δύο νεοφιλελεύθερων νεαρών νεοσσών (πεντακάθαρα μουτράκια –ένας εξ αυτών ο Στιβ Μακ Κουίν στον πρώτο πρωταγωνιστικό του ρόλο) εξοντώνεται και εξορίζεται στην Ανταρκτική, σε μια κατεψυγμένη ερημιά (που θα μπορούσε να είναι και η Σιβηρία) ώστε να επικρατήσει η σοφία των Αρχών και να σωθεί τελικά η ανθρωπότητα. Αλλά, προσέξτε: Η κόκκινη μάζα δεν μπορεί να πεθάνει! Εξακολουθεί να είναι μια πιθανή απειλή, απλώς περιμένει να ξεπαγώσει (λιώνουν και οι πάγοι τα τελευταία χρόνια, δε ξέρω πόσο ασφαλείς νιώθετε). Γιατί αυτό είναι και το πραγματικό μήνυμα: η μάζα δεν μπορεί να σκοτωθεί, όπως ακριβώς και ο κομμουνισμός.
Έτσι, η ταινία τελειώνει με το credit «The End» να μεταμορφώνεται σε ερωτηματικό.
Πηγή: Επιστημονική Φαντασία και Ψυχρός Πόλεμος - Marginalia