Ο Νεορεαλισμός στη φωτογραφία

Η Ιταλία του νεορεαλισμού

Ο νεορεαλισμός στη φωτογραφία

«Ο νεορεαλισμός δύσκολα ορίζεται. Είναι μια παρόρμηση. Είναι μια στιγμή. Είναι μια πράξη ανάκτησης και αποκατάστασης. Είναι πηγή έμπνευσης, μια πηγή που δεν σταματά ποτέ να ρέει»
Μάρτιν Σκορσέζε.

Μιά μικρή προσέγγιση με αφορμή τη μεγάλη έκθεση στην Νέα Υόρκη στην Howard Greenberg Gallery, "The New Beginning for Italian Photography: 1945-1965", 12 Σεπτεμβρίου - 10 Νοεμβρίου, 2018

Ο Νεορεαλισμός συνιστά ύφος περισσότερο παρά καλλιτεχνικό κίνημα που ακολουθεί ένα επεξεργασμένο μανιφέστο. Φανερώνεται με σαφήνεια στη ματιά των φωτογράφων εκείνης της εποχής.
Τα χαρακτηριστικά αισθητικά στοιχεία του ιταλικού νεορεαλισμού είναι η εμμονή στην επικαιρότητα της εποχής και στα μεταπολεμικά προβλήματα, η θεματολογία των μικρών καθημερινών συμβάντων και το στιλ του ανοιχτού παράθυρου στον κόσμο, που είναι η καθαρή εγγραφή της πραγματικότητας, χωρίς ωραιοποιήσεις. Η φωτογραφία δεν έχει ιδιαίτερη καλλιέπεια, διότι η αισθητική του ανοιχτού παράθυρου στον κόσμο προσπαθεί να συλλάβει την πραγματικότητα όπως είναι....
Είναι η εποχή που ο Λουίτζι Μπαρτολίνι περιγράφει καταλυτικά και ταυτόχρονα σαρκάζει ανελέητα στον «Κλέφτη των ποδηλάτων» του 1946, το θεμέλιο της πασίγνωστης ταινίας του Βιτόριο ντε Σίκα. Στα σκληρά χρόνια που γράφει ο Μπαρτολίνι η Ιταλία συνιστά πλέον μια καθημαγμένη κοινωνία, όπου οι πρότεροι δεσμοί έχουν διαρραγεί πλήρως από την εικοσάχρονη επιβολή του φασιστικού καθεστώτος του Μουσολίνι και την καταστροφή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ενδεικτικό είναι το στιγμιότυπο του Μάριο ντε Μπιάζι από τη Νάπολι της δεκαετίας του ’50 με τα παιδιά που παίζουν σε μια κούνια. Με φόντο έναν ερειπωμένο τοίχο, έναν χαλασμένο φράχτη, ρούχα απλωμένα στο σκοινί της μπουγάδας, μοιάζει να έχει βγει κατευθείαν μέσα από τη συγκλονιστική περιπλάνηση του μεγάλου ιταλού συγγραφέα Κούρτσιο Μαλαπάρτε στους δρόμους της πόλης μετά την απελευθέρωσή της, τον Οκτώβριο του 1943.

Ο νεορεαλισμός, ωστόσο, δεν μένει μόνο στις σκοτεινές όψεις της μεταπολεμικής Ιταλίας. Οπως γράφει η επιμελήτρια της έκθεσης της Howard Greenberg Gallery, Ενρίκα Βιγκανό, στο πρόσφατο βιβλίο «NeoRealismo: The New Image in Italy, 1932-1960» (εκδ. Prestel) «το όραμα των φωτογράφων είχε να κάνει με γνήσιους ανθρώπους, αληθινά τοπία, συλλογικές ιστορίες που δονούνταν από δέρμα και ψυχή».
'Οσο απομακρυνόμαστε από το ιταλικό «έτος μηδέν» του 1945, η ιταλική κοινωνία μετακινείται σταδιακά από την γκρίζα πλευρά προς στην όχθη της αισιοδοξίας. Κάποια από τα παιδιά του Μάριο ντε Μπιάζι και του Κούρτσιο Μαλαπάρτε θα γίνουν μεγαλώνοντας αναμφίβολα οι άνετοι νέοι με τα πουλόβερ, τα σακάκια και τα μαύρα γυαλιά που ο Ενρίκο Κατάνεο θα φωτογραφίσει στο Μιλάνο το 1961 δίνοντας στην εικόνα τον τίτλο «Η σημερινή νεολαία».
Τα προβληματικά χρόνια έχουν περάσει, η οικονομική κατάσταση έχει βελτιωθεί, οι άνθρωποι μπορούν να κοιτάζουν τον φακό με αισιοδοξία, να περιμένουν περισσότερα στη ζωή τους. Μπορούν να ενδώσουν στις καταναλωτικές απολαύσεις, να αγοράσουν μια βέσπα ή και ένα αυτοκίνητο οι ευπορότεροι, όπως εικάζεται από μια χαρακτηριστική φωτογραφία του Ντε Μπιάζι, τραβηγμένη το 1954. Πάνω απ’ όλα, μπορούν πλέον να εκτιμήσουν χωρίς δεύτερες σκέψεις ένα φόρεμα, μια τσάντα, το βάδισμα μιας ωραίας γυναίκας. Στο εντυπωσιακό στιγμιότυπο του ίδιου φωτογράφου πλήθος ανδρών όλων των ηλικιών φαίνονται να κοιτάζουν με απορία, θυμηδία, θαυμασμό, μια γυναίκα μόνη, ντυμένη στα λευκά, να προχωρά προς το μέρος τους...