Η δεύτερη γαλλική πρωτοπορία ή σουρεαλισμός
Η δεύτερη γαλλική πρωτοπορία (deuxieme avant garde) χαρακτηρίζεται από δύο τάσεις. Η πρώτη αφορά κυρίως στις ταινίες μικρού μήκους, που είναι αμιγώς σουρεαλιστικές, και η δεύτερη επικεντρώνεται στο έργο του Ζαν Βιγκό (1905-1934), που θεωρείται ξεχωριστή περίπτωση.
Το σουρεαλιστικό κίνημα, που αρχίζει τον Απρίλη του 1922 με ένα κείμενο-μανιφέστο του Αντρέ Μπρετόν (1896-1966) στο Παρίσι, καταγγέλλει το ρεαλισμό και ορίζει ότι η γλώσσα δόθηκε στον άνθρωπο «για να δίνει μορφή στη φαντασία που ο καθένας μας έχει μέσα του, τη μόνη ικανή ν’ ανοίξει τις πύλες του χώρου εκείνου, όπου χωρίς αυτή δεν μπορούμε να μπούμε.» Ο Μπρετόν εδώ εννοεί το υποσυνείδητο, όρο που πρωτοεισάγει ο γνωστός ψυχαναλυτής Σίγκμουντ Φρόιντ (1856-1939) και το ασυνείδητο, με το οποίο ασχολείται ο σημαντικός ψυχαναλυτής Καρλ Γιούνγκ (1875-1961). Καθώς κάποιοι αφηγούνται τα όνειρά τους στην πολυθρόνα του ξακουστού ψυχαναλυτή, κάποιοι άλλοι, όπως ο συγγραφέας Αντρέ Μπρετόν, ο ποιητής Λουί Αραγκόν (1897-1982) και ο θεατρικός συγγραφέας Αντονέν Αρτώ (1896-1948) παρακινούν τους ανθρώπους προς την αυτόματη γραφή και την πλήρη ελευθερία της έκφρασης. Οι θεμελιωτές του σουρεαλιστικού κινήματος, που επιθυμούν να προωθήσουν «ένα νέο είδος μυστικισμού», επηρεάζουν και επηρεάζονται από τους σουρεαλιστές ζωγράφους Σαλβαντόρ Νταλί, Πάμπλο Πικάσο, Τζόρτζιο Ντε Κίρικο. Στόχος του σουρεαλισμού είναι να εκφραστεί το υποσυνείδητο.
Το σουρεαλιστικό κίνημα επηρεάζει ιδιαίτερα τον κινηματογράφο. Ο ζωγράφος Σαλβαντόρ Νταλί γράφει τα σενάρια για τις μικρού μήκους ταινίες Ο ανδαλουσιανός σκύλος (1928), και Η εποχή του χρυσού (1930), μαζί με το σουρεαλιστή σκηνοθέτη Λουίς Μπουνιουέλ (1900-1983). Είναι ταινίες που στηρίζονται στο σουρεαλισμό και τη σεξουαλικότητα, όπως την εξερεύνησε ο Φρόιντ. Αναμενόμενο ήταν οι ταινίες να φανούν πολύ τολμηρές στα μάτια των τότε θεατών και ν’ απαγορευτούν, με αποτέλεσμα να μυθοποιηθούν. Στον Ανδαλουσιανό σκύλο, ο Μπουνιουέλ με τον Νταλί επιχειρούν να ταράξουν τον καθωσπρεπισμό της εποχής. Σε μια σκηνή το νεαρό ζευγάρι των πρωταγωνιστών βρίσκεται σε άσεμνη σεξουαλική στάση κι έτσι διακόπτεται η πρώτη προβολή της ταινίας για διατάραξη της δημοσίας αιδούς. Ο κινηματογράφος, και πάλι πρωτοπόρος, δε θα μπορούσε να λείπει από τα πρώτα σκιρτήματα της σεξουαλικής απελευθέρωσης.
Ο Μπουνιουέλ συνέχισε και τις επόμενες δεκαετίες να κάνει ταινίες με αφήγηση και σουρεαλιστικά στοιχεία. Το χαρακτηριστικό τους ήταν η άμεση επίθεση στο σύστημα, ιδιαίτερα στην εκκλησία, στον καθωσπρεπισμό και σε οποιαδήποτε υποκρισία, χειριζόμενος πάντα και το θέμα του ερωτισμού. Από την Γη χωρίς ψωμί (1932), μέχρι τη Βιριδιάνα (1961), συνέχισε να προκαλεί το ισπανικό καθεστώς. Στην Ωραία της ημέρας (1966), την Τριστάνα (1970), τη Διακριτική γοητεία της μπουρζουαζίας (1972), το Φάντασμα της Ελευθερίας (1974) και το Σκοτεινό αντικείμενο του πόθου (1977), παραθέτει με αριστοτεχνικό τρόπο, τις σουρεαλιστικές του εικόνες κι έτσι εικονοποιεί το χείμαρρο του ανθρώπινου υποσυνειδήτου, σχολιάζοντας ολόκληρο το κατεστημένο με φαντασία και ειρωνικό χιούμορ.
Χαρακτηριστικές επίσης είναι οι ταινίες του πολυμήχανου Ζαν Κοκτώ (1899-1963), κατά την δεύτερη γαλλική avant garde. Ο Κοκτώ υπήρξε ποιητής, σκιτσογράφος, λογοτέχνης και σκηνοθέτης. Φίλος του Πικάσο και όλων των γνωστών σουρεαλιστών της εποχής. Η σουρεαλιστική ταινία αυτής της φάσης του είναι Το αίμα ενός ποιητή (1930), με την οποία θέλησε να φέρει, όπως λέει ο ίδιος σε συνέντευξή του στον Αντρέ Φρενιό, «το ρεαλισμό του μη πραγματικού, δηλαδή μια ορατή απόδειξη πως το μη πραγματικό υπάρχει».
Ο Ρενέ Κλερ (1899-1981) γυρίζει το κλασικό του Διάλειμμα (Entr’ acte) (1924), σε σενάριο του Πικαμπιά. Ο συνθέτης Ερίκ Σατί (1866-1925) είναι ο πρώτος που γράφει μουσική πάνω στην ήδη μονταρισμένη εικόνα του Διαλείμματος του Ρενέ Κλερ. Το ονομάζει διάλειμμα διότι δημιουργήθηκε και προβλήθηκε κατά την ώρα του διαλείμματος στην παράσταση των Ballets Suédois στο θέατρο του Champs-Élysées. Τα πλάνα του έχουν μείνει στην ιστορία του κινηματογράφου για την πρωτοπορία των γωνιών λήψης. Η σκηνή με τους δύο καλλιτέχνες Μαρσέλ Ντισάν και Μαν Ρέι, που παίζουν σκάκι στην άκρη μιας ταράτσας και όχι μόνο, επηρέασε αργότερα τους σκηνοθέτες auteurs.
Ο Φερνάν Λεζέ (1881-1955) γυρίζει τα πρωτοπόρα Μηχανικά μπαλέτα (1924), και ανακοινώνει: «Σας υπόσχομαι πως η σκηνή δεν θα είναι άδεια γιατί θα ζωντανέψουν τα αντικείμενα», υπόσχεση που κρατάει κάνοντας καθαρά πειραματικό σουρεαλιστικό κινηματογράφο.
Στη Γερμανία, ο Βάλτερ Ρούτμαν (1888-1942), εξακολουθεί να πρωτοπορεί μετά τη σειρά των ταινιών Opus και γυρίζει το ποιητικό ντοκιμαντέρ Βερολίνο-Συμφωνία μιας μεγαλούπολης (1927), που εντάσσεται στην αισθητική της δεύτερης avant garde.
Ο Ζαν Βιγκό (1904-1934), που πέθανε νέος με τραγικό τρόπο, αναγνωρίστηκε ως μεγάλη δόξα του γαλλικού κινηματογράφου μετά το θάνατό του. Οι ταινίες του Σχετικά με τη Νίκαια (1929), Διαγωγή μηδέν (1932), και Αταλάντη (1934), συνδυάζουν το ρεαλισμό με την ποιητική χρήση σουρεαλιστικών στοιχείων μ’ ένα μοναδικό για την εποχή τρόπο. Η σκηνή με τον μαξιλαροπόλεμο των παιδιών σε slow motion στη Διαγωγή μηδέν, έμεινε ιστορική και επηρέασε τις επόμενες γενιές γάλλων κινηματογραφιστών και όχι μόνο. Ο Βιγκό προλόγισε την ταινία του Σχετικά με τη Νίκαια, την ημέρα της πρεμιέρας ως εξής: «Ο σκοπός μας θα πετύχει αν καταφέρουμε να ξεσκεπάσουμε την κρυμμένη αιτία μιας χειρονομίας, να βγάλουμε από ένα κοινό και τυχαίο πρόσωπο την εσωτερική ομορφιά του, αν καταφέρουμε να φανερώσουμε το πνεύμα μιας ομάδας σε μια από τις καθαρά φυσικές της εκδηλώσεις…».
Ο θεωρητικός που συνέδεσε το έργο του με τον σουρεαλισμό στον κινηματογράφο, είναι ο γάλλος θεωρητικός και κινηματογραφιστής Ζαν Μιτρί (1907-1988).
Δημοσιεύτηκε 21st August 2014 από τον χρήστη Βάλλυ Κωνσταντοπούλου
Η δεύτερη γαλλική πρωτοπορία ή σουρεαλισμός / film aesthetics 20 | vally's diary