Η περίπτωση της ομάδας των γυναικών σκηνοθετών (Frauenfilme)
του Ανδρέα Άννινου
Νέος Γερμανικός Κινηματογράφος – Λίγα λόγια
Ο Νέος Γερμανικός Κινηματογράφος γεννήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960 μέσα από την ανάγκη της ανανέωσης του γερμανικού κινηματογράφου. Με σαφείς επιρροές από το Αγγλικό Free Cinema και το Γαλλικό Νέο Κύμα, γερμανοί κινηματογραφιστές και κριτικοί κινηματογράφου υπογράφουν το Μανιφέστο του Ομπερχάουζεν το 1962. Κατ’ αντιστοιχία με τα δύο επιδραστικότατα κινήματα, και ο Νέος Γερμανικός Κινηματογράφος βάλλει κατά του “κινηματογράφου του μπαμπά” (Papas Kino) και ευαγγελίζεται τη δημιουργία ενός νέου, φρέσκου κινηματογράφου με διεθνή απήχηση.
Το 1961 χτίζεται το Τείχος του Βερολίνου και ο διαχωρισμός της Γερμανίας πλέον θεμελιώνεται. Στην Ανατολική Γερμανία, τα στούντιο της Βαϊμάρης στο Μπάμπελσμπεργκ συνεχίζουν να είναι το κέντρο της παραγωγής, ενώ στη Δυτική Γερμανία η βιομηχανία είχε κατακερματιστεί από τους συμμάχους εξαιτίας των ζωνών επιρροής που είχαν δημιουργηθεί. Έτσι, στο δυτικό τμήμα βρίσκουμε κεντρα παραγωγής στο Μόναχο, στο Αμβούργο και στο Δυτικό Βερολίνο.
Ο Νέος Γερμανικός Κινηματογράφος λοιπόν προέκυψε από τη Δυτική Γερμανία και ιστορικά χωρίζεται σε δύο γενιές. Η πρώτη είναι της δεκαετίας του 1960 και η δεύτερη των αρχών της δεκαετίας του 1980. Ο διαχωρισμός έχει να κάνει με τις ιδεολογικές διαφορές, δηλαδή την απομάκρυνση από τη θεωρία του δημιουργού που έδινε έμφαση στην ατομική δημιουργικότητα. Τα 20 χρόνια που χονδρικά, και χωρίς καμία ακρίβεια, διήρκεσε το κίνημα, παρήχθησαν ταινίες που κάθε άλλο παρά παρέβλεπαν τις ανάγκες της βιομηχανίας. Παράλληλα υπήρξαν συνεπείς ως προς τη νέα αισθητική και την κοινωνική κριτική που πρέσβευαν.
Ο Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ, ηγέτης του Νέου Γερμανικού Κινηματογράφου, με την Ίνγκριντ Κάβεν στη Σκιά των Αγγέλων.
Τα πιο γνωστά ονόματα του Νέου Γερμανικού Κινηματογράφου είναι ο Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ, ο θάνατος του οποίου το 1982 κάνει πολλούς ιστορικούς να επισημαίνουν και το τέλος του κινήματος, ο Βέρνερ Χέρτζογκ, ο Βιμ Βέντερς, ο Φόλκερ Σλέντορφ, ο Αλεξάντερ Κλούγκε, ο Χανς Γιούργκεν Ζίμπερμπεργκ, ο Ζαν-Μαρί Στράουμπ και η Ντανιέλ Ουιγιέ. Με τους σκηνοθέτες αυτούς αναδείχθηκαν οι σταρ Χάνα Σιγκούλα και ο Κλάους Κίνσκι, ενώ κάποιες από τις πιο γνωστές ταινίες είναι: Αποχαιρετισμός από το χθες (Αλεξάντερ Κλούγκε, 1966), Ο νεαρός Τέρλες (Φόλκερ Σλέντορφ, 1966), Ο φόβος τρώει τα σωθικά (Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ, 1974), Ο δυνατός Φερδινάνδος (Αλεξάντερ Κλούγκε, 1976), Η Γερμανία το φθινόπωρο (Συλλογικό, 1978).
Η ομάδα των γυναικών σκηνοθετών
Οι διασημότεροι σκηνοθέτες τού Νέου Γερμανικού Κινηματογράφου βρίσκονταν στο Μόναχο, όμως στο Δυτικό Βερολίνο άνθησε μια πτυχή του κινήματος που πολλοί ιστορικοί του κινηματογράφου τείνουν να αγνοούν. Πρόκειται για την ομάδα των γυναικών σκηνοθετών (Frauenfilme). Πενήντα έξι σκηνοθέτιδες με ταινίες μικρού μήκους, πειραματικά βίντεο και μεγάλου μήκους ξεκίνησαν τη δεκαετία του 1970 παράλληλα με την εμφάνιση τού φεμινιστικού κινήματος στη Γερμανία αλλά και σε όλο τον κόσμο.
Ενώ τη δεκαετία του 1960 οι γυναίκες αυτές είτε δεν γίνονταν δεκτές στις σχολές κινηματογράφου είτε λάμβαναν βασική τεχνική εκπαίδευση, το 1970 ξεκίνησαν δυναμικά να διεκδικούν τη θέση τους στο χώρο. Το 1974, η Χέλκε Ζάντερ ιδρύει το πρώτο και μοναδικό ευρωπαϊκό κινηματογραφικό περιοδικό Frauen und Film (Γυναίκες και κινηματογράφος), το οποίοι ασχολείται με την πατριαρχική κουλτούρα στον κινηματογράφο και μια πιθανή φεμινιστική αισθητική μέσα σε αυτό το πλαίσιο.
Η Μαργκαρέτε φον Τρότα
Οι πιο γνωστές σκηνοθέτιδες είναι η Μαργκαρέτε φον Τρότα, η Γιούτα Μπρίκνερ, η Ντόρις Ντέρι, η Χέλκε Ζάντερ και η Χέλμα Ζάντερς-Μπραμς (στην κύρια εικόνα του άρθρου). Η θεματική των ταινιών τους εστιάζει σε θέματα της καθημερινότητας, όπως η έκτρωση (παράνομη στη Δυτική Γερμανία), η οικογενειακή βία, ο μύθος του οικονομικού θαύματος της Γερμανίας τη δεκαετία του 1950, οι συνθήκες εργασίας.
Κάποιες ταινίες που εξετάζουν τα παραπάνω θέματα είναι οι: Παράγραφος 218 (Σαμπίνε Έκχαρτ, 1976), Τι έχουμε εναντίον του (Σαμπίνε Έκχαρτ, 1977), Η ισχύς των ανδρών είναι η υπομονή των γυναικών (Κριστίνα Περιντσιόλι, 1978), Τα χρόνια της πείνας (Γιούτα Μπρίκνερ, 1980), Ίση αμοιβή για άνδρες και γυναίκες (Μπάρμπαρα Κάσπερ, 1971). Τη δεκαετία του 1980 οι ταινίες των γυναικών σκηνοθετών γίνονται πιο εξεζητημένες σε αισθητικό επίπεδο, προβάλλοντας μια νέα φεμινιστική αισθητική και μια θραυσματική θέαση του κόσμου, κυρίως στις ταινίες Το είδωλο του Ντόριαν Γκρέι στον κίτρινο τύπο (Ουλρίκε Ότινγκερ, 1984), Η αγάπη είναι η αρχή του πανικού (Χέλκε Ζάντερ, 1984).
Με στοιχεία από τα βιβλία:
– German National Cinema, Sabine Hake, Routledge, 2008.
– Doing Women’s Film History: Reframing Cinemas, Past and Future , Christine Gledhill and Julia Knight, University of Illinois Press, 2015.
– Οι Βασικές Έννοιες του Κινηματογράφου, Susan Hayward, Εκδόσεις Πατάκη, 2006.
Πηγή: Νέος Γερμανικός Κινηματογράφος: Η περίπτωση της ομάδας των γυναικών σκηνοθετών (Frauenfilme) - Cinepatra