2. Η Επιστημονική Φαντασίας (ScienFiction)
Ετυμολογία
Η ονομασία "Επιστημονική" σχετίζεται ετυμολογικά με την λέξη "Επιστήμη".
Εισαγωγή
Η Επιστημονική φαντασία είναι κατηγορία της ευρύτερης λογοτεχνίας του φανταστικού, στην οποία η εξέλιξη της Επιστήμης και της Τεχνολογίας παίζουν σημαντικό ρόλο. Πολλές μορφές Τέχνης (όπως πχ. η Κινηματογραφία, τα Κόμικς κ.ά.) έχουν εμπνευσθεί από έργα επιστημονικής φαντασίας.
Χαρακτηριστικά
Όλα τα είδη του φανταστικού, έχουν μια κοινή προέλευση: τη μεταφυσική ρίζα. Είτε αναφέρονται σε αυτή άμεσα (π.χ. στις ιστορίες με θεούς, δαίμονες, ξωτικά, ιστορίες υπερφυσικού τρόμου), είτε έμμεσα, αντλώντας το υλικό τους από παραμύθια, θρύλους, στοιχειωμένα μέρη και νεκροπόλεις, παλιές τελετές κι έθιμα, τα είδη του φανταστικού στοχεύουν συνειδητά ή ασυνείδητα, στο τμήμα εκείνο της ανθρώπινης ψυχής που ο λογοκρατούμενος πολιτισμός δεν καταφέρνει να υποτάξει, όχι για κανένα άλλο λόγο, αλλά απλά επειδή δεν είναι πειστικός. Ο φόβος του αγνώστου, όπως και η ελπίδα, παραμένουν ως κυρίαρχες συμπεριφορές των κινήτρων και της οπτικής μας απέναντι στον κόσμο και τα σύγχρονα αστικά περιβάλλοντα αποδεικνύονται ιδιαίτερα εύθραυστα καταφύγια. Είναι μάλιστα αξιοπρόσεχτο το φαινόμενο, ότι στην εποχή μας όπου η επιστήμη φαίνεται να κυριαρχεί απόλυτα, η ζήτηση για τέτοιου είδους αφηγήματα μεγαλώνει, ευνοώντας ακόμη κι ακραία είδη, όπως μυθιστορήματα που βασίζονται σε θεολογικές θεωρίες συνομωσίας ή χοντροκομμένες ιστορίες με θέμα τη μαγεία και τον αποκρυφισμό, βιβλία γραμμένα χωρίς να περιέχουν ίχνος από την πίστη και την αποτελεσματικότητα που παρόμοιες αντιλήψεις προσέφεραν σε προγενέστερες εποχές, αλλά που τα έχουμε τόση ανάγκη ώστε να μη διαμαρτυρόμαστε για τους αναχρονισμούς και τη ρηχότητά τους.
Είναι αλήθεια βέβαια ότι το φανταστικό έχει εδώ και καιρό αποκοπεί οριστικά από τις πηγές του. Τα πνεύματα που κατοικούσαν στη φύση εκδιώχθηκαν βίαια, οι παλιές κατάρες εξατμίστηκαν κάτω από φως που έριξαν πάνω τους οι αρχαιολογικοί φακοί και τα τελευταία φαντάσματα έμειναν άστεγα κι ανυπόληπτα μετά την κατεδάφιση των σπιτιών της βικτωριανής περιόδου. Όλος ο εικοστός αιώνας αρκέστηκε στο να αναπαράγει ένα μουσειακό πλέον είδος σε νέο περιτύλιγμα, εμπλουτίζοντάς το παράλληλα με λαϊκούς υπερήρωες (Superman, Spaiderman, Batman κλπ.) οι οποίοι δεν έπεισαν και δεν ενέπνευσαν ουσιαστικά ποτέ, αλλά ήταν καλύτεροι από το τίποτε.
Η Γοητεία της Επιστημονικής Φαντασίας
Η λογοτεχνία του φανταστικού οφείλει το μεγαλύτερο μέρος της γοητείας στο συναίσθημα νοσταλγίας που προκαλεί στον αναγνώστη - κάτι σαν επιστροφή στην 'παιδική' ηλικία της ανθρωπότητας. Πρόκειται φυσικά για μια διαστρεβλωμένη οπτική, από την οποία ελάχιστα μόνο έργα κατάφεραν να αποστασιοποιηθούν. Η παιδική ηλικία της ανθρωπότητας (αν υποθέσουμε ότι αυτή υπήρξε) τοποθετείται πολύ πριν την όποια ιστορική γνώση διαθέτουμε και μόνο οι πιο υποψιασμένοι αναγνώστες θ' αναγνωρίσουν στα στοιχεία που χρησιμοποιεί το φανταστικό, τις απόλυτα χρηστικές ιδιότητές τους. Η μαγεία υπήρξε κάποτε ό,τι ονομάζουμε σήμερα επιστήμη, χωρίς να είναι ούτε λιγότερο επιτυχημένη, ούτε λιγότερο τεκμηριωμένη (όσοι θεωρούν αυτή την άποψη ακραία, μπορούν να αναρωτηθούν τι σημαίνουν τα "αξιώματα" κι από που προκύπτουν). Οι διάφορες θεότητες, οι χώροι ταμπού, οι τελετουργίες και τα έθιμα, ήταν απαραίτητα απολύτως λειτουργικά στοιχεία της κάθε κοινωνίας και μόνο η ανάδυση καινούριων αναγκών, τα ώθησε στο χώρο των "συμβόλων" και την αντικατάστασή τους από άλλα, πιο ταιριαστά στις νέες απαιτήσεις. Σπανιώς φυσικά φθάνει κανείς στο συμπέρασμα αυτό, διαβάζοντας μόνο τη λογοτεχνία του φανταστικού. Οι 'εναλλακτικοί κόσμοι' που μας προσφέρει, συγγενεύουν περισσότερο με την ασφάλεια των παραμυθιών και τις κρυμμένες αλήθειες που αυτά περιέχουν, παρά με μια ανατρεπτική θέαση του κόσμου, όπου αναζητούνται καινούριες προοπτικές. Το φανταστικό στερεώνει κατ' ουσία το ήδη γνωστό, που πιθανότατα έχει λησμονηθεί ή παραμεριστεί.
Ιστορία
Τα πρώτα έργα επιστημονικής φαντασίας στα οποία το είδος διαχωρίζεται ξεκάθαρα από την ευρύτερη φανταστική λογοτεχνία ανιχνεύονται στο |19ο αιώνα:
-Στον Φρανκενστάιν 1818 της Μαίρης Σέλεϊ (Mary Wollstonecraft Shelley, 1797 - 1851) ένας νεαρός ελβετός επιστήμονας σχηματίζει ένα ανθρώπινο σώμα από απομεινάρια άλλων και του εμφυσεί ζωή με ένα ηλεκτρικό σοκ.
-Σε αρκετά μυθιστορήματα του Ιούλιου Βέρν (Jules Verne, 1828 - 1905) μελλοντικές τεχνολογίες διαμορφώνουν τον καμβά της υπόθεσης, όπως π.χ. στο γνωστό "Γύρω από τη Σελήνη", 1873.
-Τα βιβλία τoυ Χέρμπερτ Τζορτζ Wells (H. G. Wells, 1866 - 1946], όπως το γνωστό "Ο πόλεμος των κόσμων" 1901 όπου πρώτη φορά εξετάζεται συστηματικά η απειλή εκ μέρους ενός εξωγήινου πολιτισμού, ανέδειξαν τον συγγραφέα τους σε πρωτοπόρο του είδους.
Στις αρχές του 20ου αιώνα και ως περίπου την έκρηξη του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, η επιστημονική φαντασία αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στις ΗΠΑ μέσα από "φθηνά" περιοδικά μαζικής παραγωγής, στα οποία κυριαρχούσαν τα θέματα του διαστημικού ταξιδιού και των υπερηρώων. Μετά τον πόλεμο αναδείχτηκε μια νέα γενιά συγγραφέων με ανεπτυγμένες συγγραφικές δεξιότητες (ανάμεσά τους ο Ισαάκ Ασίμωφ, ο Κλαρκ Άρθουρ, ο Μπράντμπερι Ρέυ, ο Ρόμπερτ Χαϊνλάιν, ο Φίλιπ Ντικ, ο Νόρμαν Σπίνραντ, ο Χάρλαν Έλλισον κ.ά,) οι οποίοι οδήγησαν το είδος σε νέες κατευθύνσεις και το βοήθησαν να κατακτήσει ευρύ κοινό. Έκτοτε αναπτύχθηκαν αρκετά ρεύματα νεότερων συγγραφέων που ανανέωσαν το είδος και σήμερα η επιστημονική φαντασία εξακολουθεί να ανθεί με μεγάλη παραγωγή έργων παγκοσμίως και πλατύ κοινό.
Δημοφιλή θέματα
Μερικά θέματα είναι ιδιαίτερα δημοφιλή στην επιστημονική φαντασία όπως:
Διαστημικά Ταξίδια
-Ταξίδια στο Χρόνο
-Επαφή με εξωγήινους πολιτισμούς
-Εναλλακτικοί Κόσμοι
-Ρομπότ και Ανδροειδή
-Μελλοντικές τεχνολογίες
-Άνθρωποι με υπερφυσικές δυνάμεις
-Η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους
-Το Πυρηνικό Ολοκαύτωμα
Ήπια Επιστημονική Φαντασία
Η ήπια επιστημονική φαντασία ή ήπια ΕΦ (Soft science fiction) είναι είδος Επιστημονικής Φαντασίας που η θεματική και η πλοκή της τείνει να επικεντρώνεται στους ανθρώπινους χαρακτήρες, τις σχέσεις μεταξύ τους και τα αισθήματά τους, παρά στις τεχνολογικές λεπτομέρειες και τους νόμους της Φυσικής.
Επιπρόσθετα, η επιστήμη στην ήπια ΕΦ συχνά είναι στο βασίλειο του εξωπραγματικού και του απίθανου για τους σημερινούς επιστήμονες. Η τηλεπάθεια είναι ένα κοινό παράδειγμα.
Καλείται "ήπια" διότι βασίζεται συνήθως και αντλεί ιδέες από της "ήπιες" επιστήμες, όπως Φιλοσοφία, Ψυχολογία, Πολιτική Επιστήμη, Ανθρωπολογία και Κοινωνιολογία.
Βιβλιογραφία
- -“Science Fiction: Its Nature, Faults and Virtues” in The Science Fiction Novel: Imagination and Social Criticism, Advent Publishers, 1959. This is a collection of lectures by Heinlein, Cyril Kornbluth, Alfred Bester, and Robert Bloch given at the University of Chicago in 1957.
- -Aldiss, Brian W. with David Wingrove, Trillion Year Spree: The History of Science Fiction (Atheneum, 1986) ISBN 0-689-11839-2.
- -Barron, Neil, ed., Anatomy of Wonder: A Critical Guide to Science Fiction, 5th ed. (Libraries Unlimited, 2004) ISBN 1-59158-171-0.
- -Blish, James, More Issues at Hand: Critical Studies in Contemporary Science Fiction (Advent Publishers, 1970) ISBN 0-911682-18-X.
- -Clarke, Arthur C., "Hazards of Prophecy: The Failure of Imagination" in Profiles of the Future (Macmillan, 1973). ISBN 0-330-23619-9.
- -Clute, John, Peter Nicholls, eds., The Encyclopedia of Science Fiction (St. Martin's Press, 1995) ISBN 0-312-13486-X.
- -Disch, Thomas M., The Dreams Our Stuff Is Made Of (Touchstone, 1998) ISBN 0-86482-405-1.
- Nabokov, Vladimir, Strong Opinions (McGraw Hill, 1973). ISBN 0-679-72609-8.
- -Rabkin, Eric S., Beyond The Fantastic In Literature (Princeton University Press, 1976).
- -Suvin, Darko, Metamorphoses of Science Fiction: On the Poetics and History of a Literary Genre (Yale University Press, 1979).
- -Weldes, Jutta, ed., To Seek Out New Worlds: Science Fiction and Politics (Palgrave Macmillan, 2003) ISBN 0-312-29557-X.
- -Westfahl, Gary, ed., The Greenwood Encyclopedia of Science Fiction and Fantasy: Themes, Works, and Wonders (three volumes) (Greenwood Press, 2005).
- -Wolfe, Gary K., Critical Terms for Science Fiction and Fantasy: A Glossary and Guide to Scholarship (Greenwood Press, 1986) ISBN 0-313-22981-3.