Σύντομη ιστορία του Γερμανικού Κινηματογράφου

Σύντομη Ιστορία του Γερμανικού Κινηματογράφου
του Αντώνη Ευθυμίου

Ο Γερμανικός Κινηματογράφος, αν και πέρασε μεγάλες περιόδους κάμψης, θεωρείται ακόμη από τους σημαντικότερους της Ευρώπης. Από τις απαρχές του κινηματογράφου, υπήρξαν πρωτοπόροι Γερμανοί σκηνοθέτες που άφησαν το στίγμα τους στην έβδομη τέχνη.

Το ξεκίνημα
Οι αδελφοί Lumière, μαζί με τον Thomas Edison, θεωρούνται οι εφευρέτες του κινηματογράφου. Μάλιστα το 1895 έκαναν και την πρώτη δημόσια προβολή στο Παρίσι. Παράλληλα, στη Γερμανία ο Max Skladanowsky, μαζί με τον αδερφό του Emil, εφηύρε το βιοσκόπιο, μία συσκευή που προέβαλλε σε σειρά φωτογραφίες σε φιλμ Kodak 35 χιλιοστών. Από το 1895 και για μία δεκαετία γύρισε περίπου 30 ταινίες, όπως: «Bauerntanz zweier Kinder», «Die Serpentintänzerin», «Boxing Kangaroo» και «Akrobatisches Potpourri».
Ο Oskar Messter είναι ο πρώτος σημαντικός κινηματογραφικός παραγωγός στη Γερμανία, με περισσότερες από 400 ταινίες στο ενεργητικό του. Πολλοί του αποδίδουν την εφεύρεση του «Σταυρού της Μάλτας», μηχανισμού που διευκολύνει την περιστροφή του φιλμ, το οποίο δεν ισχύει. Ωστόσο, ο Messter παρουσίασε το 1903 στο Βερολίνο το βιόφωνο (Biophon Tonbilder), μια πρώτη προσπάθεια προσθήκης ήχου σε φιλμ.

Τα πρώτα αστέρια
Ο Γερμανικός Κινηματογράφος έβγαλε πολλούς αστέρες, με πρώτη μεγάλη σταρ την Henny Porten. Πρωτοεμφανίστηκε το 1906 και μέχρι το 1955 έπαιξε σε 200 ταινίες. Οι σημαντικότεροι ρόλοι της ήταν της Anna Boleyn στον ομώνυμη ταινία του Lubitsch, της Liesel & Gretel στο «Kohlhiesel’s Daughters» επίσης του Lubitsch, της υπηρέτριας στο «Hintertreppe» των Jessner & Paul Leni, της Maria στο «I.N.R.I.» του Wiene και της Mathilde στο «Gräfin Donelli» του Pabst.

Σχεδόν ταυτόχρονα με την Porten, ξεκίνησε και η Δανέζα Asta Nielsen, η οποία πρωταγωνίστησε σε περίπου 70 γερμανικές ταινίες, όπως: «Hamlet», «Hedda Gabler» και «Joyless Street» (με συμπρωταγωνίστρια την Greta Garbo).
Μία άλλη μεγάλη σταρ του Γερμανικού Κινηματογράφου ήταν και η Πολωνέζα Pola Negri, η οποία ξεκίνησε το 1914 με πολωνικά φιλμ και στη συνέχεια μετακόμισε στη Γερμανία, όπου πρωταγωνίστησε σε πολλές ταινίες: «Der Gelbe Schein», «The Wildcat», «The Eyes of the Mummy Ma», «Madame Dubarry», «Sumurun» κ.ά. Στη συνέχεια έκανε καριέρα και στο Χόλυγουντ («The Moon-Spinners», «Hi Diddle Diddle», «Hotel Imperial»).
Σημαντική καριέρα έκαναν, επίσης, η Lil Dagover («The Cabinet of Dr. Caligari», «Dr. Mabuse the Gambler»), η Camilla Horn («Faust», «Tartuffe») και η Liane Haid, η οποία έφυγε σε ηλικία 105 ετών.

Ο Γερμανικός Κινηματογράφος είχε και πολλούς άντρες ηθοποιούς που ξεχώρισαν κι έγιναν σταρ, όπως ο Werner Krauss («The Cabinet of Dr. Caligari»), ο Conrad Veidt («Casablanca», «The Cabinet of Dr. Caligari», «The Man Who Laughs»), ο Alfred Abel («Metropolis»), ο Max Schreck («Nosferatu»), ο Paul Wegener («The Student of Prague», «The Golem») και ο Rudolf Klein-Rogge («Metropolis», «The Cabinet of Dr. Caligari»).
Ο Ούγγρος Peter Lorre είναι μια ξεχωριστή φυσιογνωμία του Γερμανικού Κινηματογράφου και όχι μόνο. Ο πρώτος πρωταγωνιστικός ρόλος του ήταν στο «M» του Fritz Lang, που τον καθιέρωσε. Στο Hollywood έπαιξε σε πάρα πολλές κλασικές ταινίες: «Casablanca», «The Maltese Falcon», «Arsenic and Old Lace», «The Man Who Knew Too Much».
Αξίζει να γίνει αναφορά και στον Γερμανό ηθοποιό Curt Bois, που έπαιξε για 80 χρόνια στον Γερμανικό και τον Αμερικάνικο κινηματογράφο (1907-1987). Ανάμεσα στις ταινίες που συμμετείχε, ήταν: «Casablanca», «Wings of Desire», «The Hunchback of Notre Dame» και «Cover Girl».

Από το θέατρο στο σινεμά
Ο κορυφαίος Αυστριακός σκηνοθέτης Max Reinhardt επιχείρησε στις αρχές του 20ού αιώνα να μπει και στο χώρο του κινηματογράφου. Γύρισε τρεις ταινίες από το 1910 μέχρι το 1914 («Sumurûn», «Die Insel der Seligen», «A Venetian Night»), αλλά δυστυχώς δε σημείωσαν επιτυχία. Είκοσι χρόνια αργότερα, γύρισε την τέταρτη και τελευταία του ταινία στην Αμερική, το «A Midsummer Night’s Dream», με τον James Cagney, την Olivia de Havilland κ.ά.

Η πρώτη σημαντική ταινία
Ο γεννημένος στη Δανία σκηνοθέτης Stellan Rye γύρισε το 1913 την πρώτη του ταινία, το «The Student of Prague», η οποία θεωρείται ορόσημο για την εξέλιξη του Γερμανικού Κινηματογράφου. Εκεί χρησιμοποίησε συνδυασμό δυνατοτήτων κάμερας και φωτός για να αποδώσει την αινιγματική-ονειρική ατμόσφαιρα του σεναρίου. Πρωταγωνιστής ήταν ο γνωστός ηθοποιός και σκηνοθέτης Paul Wegener.

Από τη Γερμανία στο Hollywood
O Ernst Lubitsch ξεκίνησε τη σπουδαία καριέρα του γυρίζοντας γερμανικές ταινίες από το 1914-1922: «The Oyster Princess», «The Doll», Madame DuBarry» κ.ά. Από κει και πέρα εγκαταστάθηκε στην Αμερική και σκηνοθέτησε κλασικές σήμερα ταινίες: «To Be or Not to Be», «Ninotchka», «The Shop Around the Corner», «Trouble in Paradise», «Heaven Can Wait», «The Smiling Lieutenant» και «The Merry Widow». Η Ακαδημία δεν έμεινε ασυγκίνητη και τον πρότεινε 3 φορές για Όσκαρ Σκηνοθεσίας, ενώ το 1947 του απένειμε ένα Ειδικό Όσκαρ για την προσφορά του.

Ο δανέζικης καταγωγής σκηνοθέτης Douglas Sirk γύρισε πολλές γερμανικές ταινίες τη δεκαετία του ’30 ως Detlef Sierck («To New Shores», «Habanera»), προτού μεταπηδήσει στο Hollywood, όπου άφησε το στίγμα του: «Imitation of Life», «All That Heaven Allows», «Written on the Wind», «Magnificent Obsession».

Άλλοι Γερμανοί σκηνοθέτες που έκαναν καριέρα και στις ΗΠΑ είναι ο William Dieterle («The Life of Emile Zola», «Portrait of Jennie») και ο Henry Koster («Harvey», «The Robe»). Ο αυστριακής καταγωγής Billy Wilder ξεκίνησε ως σεναριογράφος σε γερμανικές ταινίες, πριν γίνει διάσημος σκηνοθέτης στην Αμερική («Some Like It Hot», «Sunset Blvd.», «The Apartment»). Επίσης, ο Max Ophüls ξεκίνησε στη Γερμανία και μετά από λίγο πήγε στη Γαλλία, όπου έκανε σημαντική καριέρα («La Ronde», «Le Plaisir», «Madame de…»).

Γερμανικός Εξπρεσιονισμός
Ο Γερμανικός Κινηματογράφος σημαδεύτηκε έντονα τα πρώτα χρόνια από το κίνημα του Εξπρεσιονισμού, που εγκαινίασε ο Robert Wiene το 1920 με το αριστουργηματικό «The Cabinet of Dr. Caligari». Ακόλουθησαν οι ταινίες: «Genuine», «Crime and Punishmen» και «The Hands of Orlac».

Δύο χρόνια αργότερα, ο σπουδαίος F. W. Murnau γυρίζει μια από τις πιο επιδραστικές εξπρεσιονιστικές ταινίες όλων των εποχών, το θρυλικό πια «Nosferatu» με τον Max Schreck. Εν συνεχεία, σκηνοθέτησε τρείς θαυμάσιες γερμανικές ταινίες με πρωταγωνιστή τον Emil Jannings («The Last Laugh», «Tartuffe», «Faust»), και φυσικά το αμερικάνικο αριστούργημα «Sunrise».

Εκτός από τον Wiene και τον Murnau, πολλοί ακόμη Γερμανοί σκηνοθέτες ακολούθησαν το κίνημα του εξπρεσιονισμού: Paul Wegener («The Golem»), Karl Heinz Martin («From Morn to Midnight»), Paul Leni («Waxworks») και Arthur Robison («Warning Shadows»).

Ο Fritz Lang μετά από μια σειρά αστυνομικών ταινιών («The Spiders»), γυρίζει τα «Destiny», «Dr. Mabuse the Gambler» και «Die Nibelungen». Βέβαια, σταθμός στην καριέρα του και στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου είναι το «Metropolis», με την οποία ουσιαστικά ολοκληρώθηκε το κίνημα του εξπρεσιονισμού. Λίγα χρόνια αργότερα, σκηνοθετεί ακόμη ένα αριστούργημα, το «M» με πρωταγωνιστή τον εξαίρετο Peter Lorre. Άφησε τη σφραγίδα του και στο Hollywood, με ταινίες όπως: «The Big Heat», «Scarlet Street» και «The Woman in the Window».

Ο αυστριακής καταγωγής Georg Wilhelm Pabst θεωρείται από πολλούς ο σημαντικότερος σκηνοθέτης του Γερμανικού Κινηματογράφου. Οι τίτλοι μιλούν από μόνοι τους: «Pandora’s Box» & «Diary of a Lost Girl» με τη Louise Brooks, «The 3 Penny Opera» με τη Lotte Lenya, «Westfront 1918», «Joyless Street», «Comradeship», «Adventures of Don Quixote» με τον Feodor Chaliapin κ.ά.

Το πρώτο καρτούν
Η Lotte Reiniger, μια από τις πρώτες σκηνοθέτριες του κινηματογράφου, έγραψε τη δική της ιστορία. Το 1926 γύρισε το «The Adventures of Prince Achmed», το πρώτο μεγάλου μήκους κινούμενο σχέδιο στον κόσμο, που ακόμη και σήμερα εντυπωσιάζει με την πολύχρωμη φαντασία του.

Ο Josef von Sternberg το 1930 σκηνοθέτησε την κλασική πλέον ταινία «The Blue Angel» με πρωταγωνιστές τα μεγαλύτερα αστέρια του Γερμανικού Κινηματογράφου, τον Emil Jannings και τη Marlene Dietrich.

Ο Emil Jannings πριν από τον «Γαλάζιο Άγγελο», πρωταγωνίστησε σε πολλές γνωστές γερμανικές ταινίες: «Faust», «The Last Laugh», «Tartuffe», «Waxworks» κ.ά. Σημείωσε μεγάλη επιτυχία και στο Hollywood, κατακτώντας ακόμη και το Όσκαρ Α’ Ανδρικού Ρόλου (ο πρώτος στην ιστορία του θεσμού) για την ερμηνεία του στις ταινίες «The Last Command» και «The Way of All Flesh». Ο τελευταίος σημαντικός ρόλος του ήταν του Ohm Krüger στη γερμανική ταινία «Uncle Kruger».

Γερμανικός Κινηματογράφος χωρίς Marlene Dietrich, τη μεγαλύτερη σταρ που έβγαλε ποτέ η Γερμανία, δεν νοείται. Πριν τον «Γαλάζιο Ρόλο» έπαιξε σε πολλές ασήμαντες γερμανικές ταινίες, αλλά μετά η πορεία της ήταν εντυπωσιακή: «Morocco» (υποψήφια για Όσκαρ), «Shanghai Express», «Witness for the Prosecution», «Touch of Evil», «Judgment at Nuremberg», «Around the World in 80 Days», «Stage Fright», «A Foreign Affair». Τελευταία της εμφάνιση ήταν στο «Just a Gigolo» το 1978.

Η πρώτη και μοναδική Γερμανίδα ηθοποιός που κέρδισε Όσκαρ είναι η Luise Rainer, δύο, μάλιστα, συνεχόμενες χρονιές, για τις ταινίες «The Great Ziegfeld» και «The Good Earth». Ξεκίνησε το 1932 με τη γερμανική ταινία «Sehnsucht 202» κι έπαιξε σε λίγες ταινίες μέχρι το 1943. Έκανε δύο τελευταίες εμφανίσεις το 1954 («Der erste Kuß») και το 1997 («The Gambler»).

Ufa
Αδιαμφισβήτητα η Ufa (Universum-Film AG) είναι η πιο διάσημη εταιρεία παραγωγής ταινιών της Γερμανίας, με πάνω από έναν αιώνα ιστορίας. Ιδρύθηκε το 1917 στο Βερολίνο και τις τρεις πρώτες δεκαετίες, που θεωρούνται η χρυσή περίοδός της, παρήγαγε πάρα πολλές γνωστές ταινίες, όπως: «Dr. Mabuse the Gambler», «Metropolis», «The Last Laugh», «The Blue Angel» κ.ά.

Ο Γερμανικός Κινηματογράφος είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την ιστορία του. Μια από τις πιο μαύρες σελίδες είναι η περίοδος της Ναζιστικής Γερμανίας και η Leni Riefenstahl η δημοφιλέστερη σκηνοθέτρια του χιτλερικού καθεστώτος. Οι πιο επιτυχημένες ταινίες «προπαγάνδας» που γύρισε είναι: «The Triumph of the Will» και «Olympia».

Μετά το Φεστιβάλ Βενετίας και Καννών, ιδρύεται το 1951 και το τρίτο σημαντικότερο Φεστιβάλ, αυτό του Βερολίνου. Το εν λόγω Φεστιβάλ βοήθησε πολύ την παραγωγή ταινιών στη Γερμανία και ο Γερμανικός Κινηματογράφος γνώρισε μεγάλη άνοδο τις επόμενες δεκαετίες. Η χώρα με τις περισσότερες Χρυσές Άρκτους είναι οι ΗΠΑ («Rain Man», «12 Angry Men», «Magnolia») και ο Κώστας Γαβράς είναι ο μόνος Έλληνας που έχει τιμηθεί με το συγκεκριμένο βραβείο («Music Box»).

Νέος Γερμανικός Κινηματογράφος
Ο Νέος Γερμανικός Κινηματογράφος θεωρείται η περίοδος από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 μέχρι το 1980. Ήδη, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κάποιοι σκηνοθέτες γύρισαν σημαντικές ταινίες, όπως ο Slatan Dudow («Our Daily Bread», «Stärker als die Nacht») και ο Bernhard Wicki («The Bridge»).

Ο Alexander Kluge είναι ένας πολύ σπουδαίος Γερμανός σκηνοθέτης, που έδωσε δείγματα γραφής από τα τέλη της δεκαετίας του ‘60. Οι πιο γνωστές ταινίες του ήταν το «Yesterday Girl» και το «Part-Time Work of a Domestic Slave» με πρωταγωνίστρια την αδερφή του.

Ένας ακόμη σημαντικός σκηνοθέτης του Νέου Γερμανικού Κινηματογράφου είναι ο Volker Schlöndorff, που πήρε Χρυσό Φοίνικα για το αριστουργηματικό «The Tin Drum». Άλλες ταινίες του ήταν: «The Lost Honour of Katharina Blum» (μαζί με την Margarethe von Trotta) και «Young Törless».

Ο Werner Herzog είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση σκηνοθέτη. Ξεκίνησε το 1968 με το βραβευμένο στο Φεστιβάλ Βερολίνου «Signs of Life». Από τότε και μέχρι σήμερα έχει γυρίσει πάρα πολλές σημαντικές γερμανικές ταινίες «Aguirre, Wrath of God», «Nosferatu the Vampyre», «Fitzcarraldo», «The Enigma of Kaspar Hauser», «Stroszek», «Woyzeck», «Cobra Verde». Εκτός από ταινίες μυθοπλασίες, σκηνοθέτησε και πολλά ντοκιμαντέρ: «Grizzly Man», «Into the Abyss», «Encounters at the End of the World», «My Best Fiend».

Η σημαντικότερη σκηνοθέτρια του Γερμανικού Κινηματογράφου είναι σίγουρα η «φεστιβαλική» Margarethe von Trotta. Το σκηνοθετικό της ντεμπούτο πραγματοποιήθηκε το 1975 με το κλασικό πια «The Lost Honour of Katharina Blum», που γύρισε με τον τότε σύζυγό της Volker Schlöndorff. Ακολούθησαν αρκετές ταινίες: «The German Sisters», «Rosa Luxemburg», «L’africana» (σε μουσική Ελένης Καραΐνδρου) και «Hannah Arendt».

Την περίοδο του Νέου Γερμανικού Κινηματογράφου ξεκίνησε και ο Wolfgang Petersen με την ταινία «I Will Kill You, Wolf». Έφτασε στο απόγειο της καριέρας του το 1981 με το υποψήφιο για 6 Όσκαρ «Das Boot». Δυστυχώς, η πορεία του στο Hollywood δεν ήταν τόσο επιτυχής («Troy», «Poseidon»).

Ο σπουδαιότερος σκηνοθέτης του Νέου Γερμανικού Κινηματογράφου είναι ο Rainer Werner Fassbinder. Αν και έφυγε σε ηλικία 37 ετών, πρόλαβε να γυρίσει 23 ταινίες και αρκετές τηλεταινίες. Ήταν μόνιμος θαμώνας των Φεστιβάλ Καννών, Βενετίας και Βερολίνου, με σημαντικότερη διάκριση τη Χρυσή Άρκτο που έλαβε το 1982. Οι πιο γνωστές ταινίες του ήταν: «Fear Eats the Soul», «The Marriage of Maria Braun», «The Bitter Tears of Petra von Kant», «Veronika Voss», «Querelle», «Lola», καθώς και η μίνι σειρά «Berlin Alexanderplatz».

Στον αντίποδα του Fassbinder, βρίσκεται ο Wim Wenders, που από πολλούς θεωρείται ο πιο δημοφιλής Γερμανός σκηνοθέτης σήμερα. Μερικά αριστουργήματα που σκηνοθέτησε είναι: «Paris, Texas», «Wings of Desire», «The American Friend», «Alice in the Cities», «Kings of the Road», «The State of Things». Προτάθηκε 3 φορές για Όσκαρ, όχι για ταινίες, αλλά για ντοκιμαντέρ: «Buena Vista Social Club», «Pina» και «The Salt of the Earth». Επίσης, έχει κερδίσει Χρυσό Λέοντα και Χρυσό Φοίνικα.

Καινούρια Αστέρια
Ο Νέος Γερμανικός Κινηματογράφος, εκτός από σημαντικούς σκηνοθέτες, έβγαλε και αρκετούς ηθοποιούς διεθνούς εμβέλειας, όπως: Klaus Kinski, Nastassja Kinski, Bruno Ganz και Hanna Schygulla.

Ο Γερμανικός Κινηματογράφος πέρασε μια φάση παρακμής τις δεκαετίες του ’80 και του ’90, με ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως το «Pappa ante Portas», ίσως η καλύτερη γερμανική κωμωδία. Όμως, ο Tom Tykwer το 1998 με το διάσημο «Run Lola Run» όρισε μια νέα περίοδο άνθησης για τον Γερμανικό Κινηματογράφο.
Ακολούθησαν πολλές γερμανικές ταινίες, που ξεπέρασαν τα σύνορα της χώρας κι έκαναν παγκόσμια αίσθηση: «Das Experiment», «Sophie Scholl», «Downfall», «The Lives of Others», «Good Bye Lenin!», «The Baader Meinhof Complex», «Toni Erdmann», «The Edukators», «The Wave», «Requiem», «The White Ribbon», «Head-On».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Κωνσταντόπουλος, Β. (1999). Εκπαιδευτική Εγκυκλοπαίδεια. Εκδοτική Αθηνών: Αθήνα
• Kreimeier, K. (1999). The Ufa Story. University of California Press: California
• Kracauer, S. (2004). From Caligari to Hitler. Princeton University Press: Princeton
• Eisner, L. (2008). The Haunted Screen. University of California Press: California
• Wikipedia
• IMDb

Λίγα λόγια για τον συντάκτη
ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΕΥΘΥΜΙΟΥ
Είμαι ο Αντώνης. Έχω σπουδάσει Πολιτικός Μηχανικός στην Ελλάδα και την Ιαπωνία κι εργάστηκα πολλά χρόνια στο εξωτερικό (Ολλανδία, Φιλιππίνες, Γερμανία). Λατρεύω τον κινηματογράφο, την ποίηση και τα ταξίδια. Το μότο της ζωής μου είναι μια φράση από την ταινία "Ο Κύκλος των Χαμένων Ποιητών": CARPE DIEM!
Πηγή: Αφιέρωμα: Γερμανικός Κινηματογράφος | Κινηματογράφος (maxmag.gr)