Το Δόγμα 95
Οι 10 κανόνες του Όρκου Αγνότητας που έπρεπε να δεχτούν οι σκηνοθέτες
Τι ήταν το Δόγμα 95 που ήθελε να επαναφέρει τον κινηματογράφο στον επαγγελματικό ερασιτεχνισμό;
του Άρη Δημοκίδη
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ο κινηματογράφος περνούσε μια από τις μεγαλύτερες καλλιτεχνικές του κρίσεις. Πολλοί κριτικοί του κινηματογράφου αλλά και σκηνοθέτες, προέβλεπαν ότι οι αισθητικές και καλλιτεχνικές εκπτώσεις οι οποίες είχαν ξεκινήσει να γίνονται στις παραγωγές καθώς και η επικείμενη έλευση της ψηφιακής τεχνολογίας, θα αλλοίωναν τον κινηματογράφο. Η αίσθηση ότι ο καθένας μπορεί να δημιουργήσει μια ταινία καθώς και η δυνατότητα εξαπάτησης του κοινού με τη βοήθεια των τεχνολογικών μέσων ήταν κάτι που τους προβλημάτιζε βαθιά.
Ποιοι έκαναν την αρχή;
Με αφορμή αυτήν την τάση, του απόλυτου εκδημοκρατισμού δηλαδή του μέσου, δύο Δανοί σκηνοθέτες, οι Lars von Trier και Thomas Vinterberg, αποφασίζουν να προχωρήσουν σε μια δράση διάσωσης της κινηματογραφικής βιομηχανίας, δημιουργώντας το κίνημα «Dogme 95» και συγγράφοντας το δικό τους «Όρκο Αγνότητας». Ένα σύνολο από κανόνες για το πώς δημιουργείται μια κινηματογραφική ταινία, οι οποίοι βασιζόταν στις παραδοσιακές αξίες της ιστορίας, της υποκριτικής και του θέματος, απαγορεύοντας τη χρήση ειδικών εφέ και άλλων τεχνολογικών τεχνασμάτων. Αυτό που επιδίωκαν ήταν η ανάδειξη της αλήθειας χωρίς τεχνητά μέσα. Ένα πιο ειλικρινές αλλά και ρεαλιστικό σινεμά. Οι δύο σκηνοθέτες πίστευαν πως μέσα από ένα αυστηρό πλαίσιο κανόνων θα ανέτρεπαν το σαρωτικό κύμα αλλαγών που ερχόταν και θα κατάφερναν να διαφυλάξουν τις βασικές γι΄ αυτούς αξίες του κινηματογράφου.
Τι περιελάμβανε ο Όρκος Αγνότητας;
Ορκίζομαι στους ακόλουθους κανόνες που συντάχθηκαν και επικυρώθηκαν από το Δόγμα ’95:
1. Τo γύρισμα πρέπει να γίνεται σε φυσικούς χώρους. Σκηνικά και είδη φροντιστηρίου δεν επιτρέπονται. (Αν ένα συγκεκριμένο αντικείμενο είναι απαραίτητο για την ιστορία, πρέπει να επιλεγεί η τοποθεσία, όπου το αντικείμενο αυτό μπορεί να βρεθεί).
2. Ο ήχος δεν πρέπει ποτέ να παράγεται ξεχωριστά από τις εικόνες, ή αντίστροφα. (Μουσική δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί, εκτός αν παίζεται εκεί που γυρίζεται η ταινία).
3. Η κάμερα πρέπει να κρατιέται στο χέρι. Οποιαδήποτε κίνηση ή ακινησία που μπορεί να επιτευχθεί με το χέρι επιτρέπεται. (Η ταινία δεν πρέπει να λαμβάνει χώρα εκεί που στέκεται η κάμερα, το γύρισμα πρέπει να λαμβάνει χώρα εκεί που η ταινία λαμβάνει χώρα).
4. Η ταινία πρέπει να είναι έγχρωμη. Ειδικός φωτισμός δεν είναι αποδεκτός. (Αν υπάρχει πολύ λίγο φώς για έκθεση του φίλμ, η σκηνή πρέπει να κοπεί, ή μία απλή λάμπα μπορεί να προσαρτηθεί στην κάμερα).
5. Οπτική επεξεργασία και φίλτρα απαγορεύονται.
6. Η ταινία δεν πρέπει να περιέχει επιπόλαιη δράση. (Φόνοι, όπλα κλπ, δεν πρέπει να υπάρχουν).
7. Χρονικές και γεωγραφικές αποστασιοποιήσεις απαγορεύονται. (Αυτό σημαίνει ότι η ταινία λαμβάνει χώρα εδώ και τώρα).
8. Ταινίες συγκεκριμένων ειδών δεν είναι αποδεκτές.
9. Το φορμά του φίλμ πρέπει να είναι Academy 35 mm.
10. Ο σκηνοθέτης δεν πρέπει να αναγράφεται στους τίτλους.
Επιπλέον ορκίζομαι ως σκηνοθέτης να απέχω από το προσωπικό γούστο! Δεν είμαι πια καλλιτέχνης. Ορκίζομαι να απέχω από την δημιουργία ενός «έργου», καθώς θεωρώ το στιγμιαίο πιο σημαντικό από το συνολικό. Ο υπέρτατος σκοπός μου είναι να βγάλω την αλήθεια από τους χαρακτήρες και το σκηνικό χώρο μου. Ορκίζομαι να το κάνω αυτό με όλα τα μέσα που έχω στη διάθεσή μου και εις βάρος κάθε καλού γούστου και κάθε αισθητικής σύμβασης. Έτσι δίνω τον ΟΡΚΟ ΤΗΣ ΑΓΝΟΤΗΤΑΣ”.
Κοπεγχάγη, Δευτέρα 13 Μαρτίου 1995
Εξ ονόματος του Dogme 95
Lars Von Trier
Thomas Vinterberg
Πότε έγινε;
Η ανακοίνωση της δημιουργίας του κινήματος έγινε στις 13 Μαρτίου 1995 στο Παρίσι, στο συνέδριο «Ο κινηματογράφος στο δεύτερο αιώνα του». Ο Lars von Trier όταν κλήθηκε να ανέβει στο βήμα για να μιλήσει για το μέλλον του κινηματογράφου παρουσίασε το Μανιφέστο του για το Dogme 95. Η πρώτη ταινία που δημιουργήθηκε βασιζόμενη στις αρχές του κινήματος Dogme 95 ήταν το Festen (Οικογενειακή Γιορτή) του Thomas Vinterberg , η οποία γνώρισε ευρεία αποδοχή από το κοινό και κέρδισε μάλιστα το βραβείο των κριτών στο Φεστιβάλ των Καννών το 1998. Για τον Lars von Trier το δόγμα του προσφέρει ένα πλαίσιο το οποίο ουσιαστικά τον απελευθερώνει από περιττές επιλογές. Το δόγμα ήταν και μια οικονομική ανάσα για το ευρωπαϊκό σινεμά. Αντί για ακριβά ειδικά εφέ και κασκαντέρ μια παραγωγή σύμφωνα με το μανιφέστο του Δόγματος απαιτούσε μόνο τα βασικά: μια κάμερα, ηθοποιούς και σενάριο.
Την ίδια χρονιά παρουσιάστηκε στις Κάννες και η ταινία The Idiots (Οι ηλίθιοι) του Lars von Trier, η οποία είχε και αυτή δημιουργηθεί σύμφωνα με τις αρχές του δόγματος 95. Ο Γαλλο-Αμερικανός σκηνοθέτης Jean Marc Barr ήταν ο πρώτος μη Δανός σκηνοθέτης που ασπάστηκε το Δόγμα 95 και παρουσίασε το 1999 την ταινία «Οι εραστές». Άλλες αξιόλογες ταινίες είναι το “Mifune” του Søren Kragh-Jacobsens και «Ο βασιλιάς παραμένει ζωντανός» του Kristian Levring. Συνολικά 108 ταινίες θεωρούνται ότι ανήκουν στο κίνημα Δόγμα 95 αλλά μόνο οι πρώτες 31 έλαβαν το επίσημο πιστοποιητικό.
Το οριστικό τέλος για το Δόγμα 95 ήρθε το 2005 όταν οι ιδρυτές του αποφάσισαν ότι οι κανόνες που είχαν προτείνει παρήγαγαν πλέον στερεοτυπικές ταινίες.
Πηγή: Δόγμα 95: Οι 10 κανόνες του Όρκου Αγνότητας που έπρεπε να δεχτούν οι σκηνοθέτες - Μικροπράγματα (lifo.gr)
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Έτσι λοιπόν, βασιζόμενος σε αυτές τις αρχές ο Trier σκηνοθετεί τα έργα του, συνεχίζοντας να προκαλεί. Πέραν όμως της προκλητικής τεχνικής με την οποία σκηνοθετεί, τα θέματα που αναλύει στις ταινίες του, είναι θέματα ταμπού και κοινωνικά ευαίσθητα. Η παρουσίαση, λοιπόν τέτοιων ιστοριών, σε συνδυασμό με την πρωτοποριακή και επαναστατική μέθοδο σκηνοθεσίας, δεν θα μπορούσε παρά να εγείρει διάφορες αντιπαραθέσεις γύρω από το όνομα του, δημιουργώντας ταυτόχρονα τη δική του, ιδιαίτερη σχολή. Σκουπίδια ή αριστουργήματα οι ταινίες του, λοιπόν; Αμφιλεγόμενη η απάντηση. Πάντως, όπως είπε και ο Pablo Picasso: “Μάθε τους κανόνες ως επαγγελματίας, ώστε να μπορείς να τους σπας, ως καλλιτέχνης”.
Lars von Trier: Το Δόγμα '95 και οι κοινωνικά προκλητικές ιστορίες του (threepixelslab.gr)
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Κάλλιστα το “ΔΟΓΜΑ 95” μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι ο ΕΠΙΛΟΓΟΣ των Κινηματογραφικών κινημάτων του 20ου αιώνα. Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι το ΔΟΓΜΑ 95 ακούγεται κάπως σαν θρησκευτικό δόγμα και αφαιρεί όλες τις προόδους του Κινηματογράφου στα 100 του χρόνια. Δεν είναι όμως έτσι. Απλά δίνει δύναμη απόλυτη στην κάμερα στο χέρι με φυσική απεικόνιση. Το Φιλμ δεν είναι ψευδαίσθηση τονίζουν αλλά φυσική εικόνα-περιγραφή. Πολλές φορές οι εικόνες στην Κινηματογραφία του ΔΟΓΜΑΤΟΣ 95 σοκάρουν….! Οι εικόνες προβάλλονται χωρίς την καθώς πρέπει επεξεργασία αλλά είναι ωμές και ψυχρές.
Στο “ΔΟΓΜΑ 2” του Λαρς Φον Τρίερ οι σκηνές του ερωτικού οργίου καταγράφονται επαναλειπτικά χωρίς καμουφλάζ μήτε όμως για να διεγείρει ερωτικά σαν ταινία πορνό μήτε να καλύψει σαν καθως πρέπει ταινία.
To Δόγμα ’95 εγκαινιάστηκε στις 20 Μαρτίου 1995 στο Theatre de l’ Odeon de Paris στα πλαίσια των εκδηλώσεων για τα 100 χρόνια της 7ης τέχνης. Ολοκληρώθηκε τον Μάρτη του 2005 στα πλαίσια του Φεστιβάλ των Κάννων. Η σκηνοθετική ομάδα του Δόγματος, αν και στην αρχή εμφανώς Δανοκρατούμενη, στην πορεία εντάσσει στους κόλπους της ταινίες προερχόμενες από την παγκόσμια σκηνή ( Κορέα, Αργεντινή, Ιταλία, και δώδεκα Αμερικανικές παραγωγές κ.τ.λ.) εκφράζοντας πλέον μία πιο συνολική αντίδραση.
Το ΔΟΓΜΑ 95 είχε και καθαρά πολιτικοκοινωνικό μήνυμα ενάντια στον κινηματογράφο της μπουρζουαζίας καθώς έλεγε και τόνιζε. Άλλωστε οι ταινιές όλες σχεδόν αποτελούσαν και ένα χαστούκι ηθικής εκβαράθρωσης στην αστική οικογένεια και τρόπο σκέψης.
Σχολές Κινηματογράφου: "ΤΟ ΔΟΓΜΑ 95" | Together (togethermag.gr)
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
.... Όπως αποδείχθηκε, βέβαια, εκ των υστέρων, το Δόγμα 95 δεν ήταν τίποτε άλλο από ένα τέχνασμα. Οι κανόνες του καταπατήθηκαν κατά κόρον από τους κινηματογραφιστές που το είχαν εμπνευστεί και τελικά εγκαταλείφθηκε.
Σε συνέντευξή του στο in.gr, ο Όλε Κρίστιαν Μάντσεν, ερωτηθείς για το τι ήταν τελικά το Δόγμα, είχε δηλώσει: «Ένα πείραμα. Ξέρεις, υπάρχει ένας μύθος ότι οι σκηνοθέτες βοηθούν ο ένας τον άλλο: αυτό δεν ισχύει και δεν ίσχυε ποτέ. Το λέγαμε τότε, αλλά δεν βοηθάει ο ένας τον άλλο. Εγώ είμαι σε μια μικρή ομάδα σκηνοθετών που κάπως βοηθάμε ο ένας τον άλλο. Σε αυτή είναι και ο Τόμας Βίντερμπεργκ. Αλλά γενικά, όχι. Δεν βοηθάμε ο ένας τον άλλο. Νομίζω ότι το Δόγμα έγινε απλά επειδή η Centropa χρειαζόταν κάτι να «πουλήσει». Δεν είχε τίποτα τότε, κανένα πρότζεκτ. Ήταν και μια απαραίτητη επιστροφή στην ουσία του να κάνεις σινεμά. Δεν είχαμε χρήματα, οπότε βρήκαμε έναν τρόπο για να γυρίζουμε ταινίες φτηνότερα. Το τέλειο ήταν ότι η συνταγή πέτυχε: έγιναν καλές ταινίες. Πέτυχε».
Τι γίνεται, όμως, με το Δόγμα σήμερα; Πώς έχει επηρεάσει –αν έχει επηρεάσει – τον κινηματογράφο σήμερα; Ο Δανέζικος κινηματογράφος έχει επεκταθεί αρκετά σε παγκόσμιο επίπεδο κερδίζοντας αρκετούς θεατές κάθε φορά. Το Δόγμα του Τρίερ και του Βίντερμπεργκ βοήθησε αρκετά, αφού οι ταινίες των Δανών χαρακτηρίζονται από έναν ρεαλισμό ανέγγιχτο τεχνολογικά, στοιχείο που τον κάνει ξεχωριστό. Σαν παράδειγμα ας πάρουμε «Το Κυνήγι» του Βίντερμπεργκ, το οποίο ήταν υποψήφιο για όσκαρ. Από αισθητικής πλευράς δεν θα λέγαμε ότι πρεσβεύει αυτά που το Δόγμα θέτει, αλλά όλη αυτή η φιλοδοξία, που αποπνέουν οι κανονισμοί προκειμένου να γίνει πιο καθαρό το φίλμ, είναι εμφανής και επιτυχής.
Μπορεί το Δόγμα να μην άλλαξε το πρόσωπο του παγκόσμιου σινεμά, ωστόσο βοήθησε τους Δανούς σκηνοθέτες να αναμορφώσουν το πρόσωπο της εθνικής τους κινηματογραφίας και να γυρίσουν μερικές από τις καλύτερες ταινίες και τηλεοπτικές σειρές της τελευταίας 20ετίας.
Το Δόγμα 95 δημιουργήθηκε, λοιπόν, από σκηνοθέτες που θέλησαν να δώσουν έναν επαγγελματισμό στο έργο τους χωρίς αυτό να ξεφεύγει από τα όρια του ρεαλισμού. Η φυσικότητα του φωτός ή μιας κίνησης θα προσθέσει μια ντοκιμανερίστικη πινελιά στο φιλμ, το οποίο παύει πλέον να είναι μια ψευδαίσθηση. Ο καθωσπρεπισμός είναι μια έννοια άγνωστη για τους σκηνοθέτες του Δόγματος, αφού οι εικόνες σοκάρουν, είναι ωμές και καθαρές, σαν να τις βλέπεις εκείνη τη στιγμή. Το «Δόγμα» και ο «Όρκος Αγνότητας» είχαν κοινωνικο-πολιτικό χαρακτήρα, σπάζοντας το κατεστημένο του αστικού τρόπου σκέψης που κυριαρχούσε στον κινηματογράφο – και όχι μόνο. Ο Τρίερ και οι υπόλοιποι κατάφεραν να ανατρέψουν ιδέες και σε άλλους τομείς, όπως την αρχιτεκτονική ή την τοπική κουζίνα, κάνοντας τους πάντες να μιλούν για άλλη μια Αναγέννηση.
Μάθηματα Κινηματογραφικής Ιστορίας 6: Το Δόγμα 95 (cinepivates.gr)