Οι απαρχές του Φανταστικού κινηματογράφου
της Ράνιας Ιωάννου (μελιαν)
Δράκοι, φαντάσματα, βρικόλακες, εξωγήινοι και άλλα φανταστικά τέρατα κατακλύζουν σήμερα την κινηματογραφική οθόνη και οι θεατές συρρέουν κατά χιλιάδες στις αίθουσες για να παρακολουθήσουν τις νέες τους περιπέτειες. Από την πρώτη στιγμή που εμφανίστηκε ο κινηματογράφος, στα τέλη του 19ου αιώνα, οι άνθρωποι τον συνέδεσαν με τη δημιουργική φαντασία και συνειδητοποίησαν από πολύ νωρίς ότι μπορούν να τον χρησιμοποιήσουν για να διηγηθούν φανταστικές ιστορίες, σαν κι εκείνες που τόσα χρόνια συνήθιζαν να διηγούνται τις κρύες νύχτες του χειμώνα δίπλα στη φωτιά ή σαν εκείνες που διάβαζαν στα διηγήματα τρόμου. Η λατρεία για τον κόσμο του Φανταστικού πηγάζει από την ανάγκη του ανθρώπου να ξεφύγει από τη ρηχή καθημερινότητα που βιώνει και να ταξιδέψει σε κόσμους άγνωστους και μαγικούς, αλλά και από την ανάγκη να ξορκίσει όλα εκείνα που τον φοβίζουν. Έτσι, δεν θα μπορούσε παρά να εκμεταλλευτεί τη δυνατότητα που του έδινε η νέα αυτή η εφεύρεση, να διηγηθεί δηλαδή τις ιστορίες του μέσα από αυτήν. Ας επιχειρήσουμε, λοιπόν, μια μικρή αναδρομή στις πρώτες ταινίες του Φανταστικού για να δούμε από ποιους και πότε δημιουργήθηκαν και πως επηρέασαν τον κινηματογράφο του σήμερα.
Οι πρώτες ταινίες του βωβού κινηματογράφου
Ο κινηματογράφος εμφανίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο πρώτος που έβαλε τις βάσεις για τη νέα αυτή εφεύρεση ήταν ο Αμερικανός εφευρέτης Τόμας Έντισον (Thomas Edison), ο οποίος μόλις δημιούργησε το φωνογράφο σκέφτηκε ότι θα έπρεπε επίσης να κατασκευάσει μια συσκευή ταυτόχρονης καταγραφής ήχου και εικόνας. Έτσι δημιούργησε μια πρώιμη μηχανή, την οποία ονόμασε κινητοσκόπιο. Καθώς όμως ο ίδιος δεν έδωσε μεγάλη σημασία στη συγκεκριμένη εφεύρεσή του μη θεωρώντας την κάτι ιδιαίτερα αξιόλογο, δεν την κατοχύρωσε διεθνώς. Ο οποιοσδήποτε, λοιπόν, στην Ευρώπη μπορούσε να την αντιγράψει και να την εξελίξει, όπως και έγινε. Στην έκθεση του Παρισιού το 1894 ο Γάλλος Αντουάν Λυμιέρ (Antoine Lumière) εντόπισε ανάμεσα στα άλλα εκθέματα και το κινητοσκόπιο του Έντισον. Εντυπωσιασμένος με τη νέα αυτή εφεύρεση, αγόρασε μια συσκευή και την πήγε στους δύο γιους του, τον Ογκύστ και τον Λουί Λυμιέρ (Auguste et Louis Lumière), οι οποίοι επεξεργάστηκαν τη συσκευή και κατάφεραν να φτιάξουν την πρώτη μηχανή λήψης και προβολής εικόνας. Η νέα αυτή εφεύρεση ονομάστηκε κινηματογράφος και πολύ σύντομα θα άλλαζε τον ρου της ιστορίας. Επίσημη ημερομηνία εμφάνισης του κινηματογράφου είναι η 28η Δεκεμβρίου 1895, ημέρα της πρώτης δημόσιας προβολής στο Παρίσι. Αρχικά, δεν υπήρχε η δυνατότητα να συνδυαστεί η εικόνα με ήχο και έτσι μέχρι και το 1927 από τις πρώτες κινηματογραφικές ταινίες απουσίαζε ο ήχος, γι’ αυτό και ο κινηματογράφος εκείνης της πρώιμης περιόδου χαρακτηρίζεται ως βωβός.
Όπως ήταν φυσικό, οι πρώτες ταινίες του βωβού κινηματογράφου προήλθαν από τη τη Γαλλία. Δημιουργός των πρώτων ταινιών ήταν ο Γάλλος Ζορζ Μελιέ (Georges Méliès), ο οποίος έφτιαξε το 1896 την ταινία Το Κάστρο του Διαβόλου (Le Manoir du Diable), μια δίλεπτη ταινία που θεωρείται η πρώτη ταινία τρόμου. Το 1902, ο ίδιος κινηματογραφιστής δημιούργησε την πρώτη ταινία επιστημονικής φαντασίας, Ταξίδι στη Σελήνη (Voyage dans la Lune), διάρκειας περίπου 13 λεπτών. Η ταινία είναι επηρεασμένη από τα δημοφιλή μυθιστορήματα Από τη Γη στη Σελήνη (De la Terre à la Lune) του Ιουλίου Βερν (Jules Verne) και Οι πρώτοι άνθρωποι στο Φεγγάρι (The First Men to the Moon) του Χ. Τζ. Γουέλς (H.G. Wells). Τα ειδικά εφέ που χρησιμοποιήθηκαν για την ταινία θεωρήθηκαν εξαιρετικά πρωτοποριακά για την εποχή τους. Η εικόνα του διαστημοπλοίου που προσεδαφίζεται πάνω στο μάτι του φεγγαριού παραμένει ακόμα και σήμερα μια από τις πιο χαρακτηριστικές εικόνες επιστημονικής φαντασίας.
Ήταν να μη γίνει η αρχή. Από κει και πέρα πλήθος δημιουργών άρχισαν να πειραματίζονται και να προσπαθούν να εξερευνήσουν τις δυνατότητες αυτού του νέου μέσου. Μετά τη Γαλλία, τα ηνία αναλαμβάνουν οι Γερμανοί και οι Σκανδιναβοί σκηνοθέτες. Το 1913 και το 1915 κυκλοφορούν αντίστοιχα δύο ταινίες από τον Γερμανό Πολ Βέγκενερ, Ο Φοιτητής της Πράγας (Der Student von Prag) και Το Γκόλεμ (Der Golem). Ο Φοιτητής της Πράγας είναι μια 85λεπτη ταινία τρόμου με κεντρικό θέμα την ιστορία ενός νέου που υπογράφει συμβόλαιο με ένα μάγο προκειμένου να αποκτήσει αυτό που επιθυμεί πιο πολύ, την αγάπη μιας κοντέσας. Το σενάριο της ταινίας, στην οποία μάλιστα πρωταγωνιστεί και ο ίδιος ο Βέγκενερ, βασίστηκε στο διήγημα Ουίλιαμ Ουίλσον (William Wilson) του Έντγκαρ Άλλαν Πόε (Edgar Allan Poe). Δύο χρόνια αργότερα κυκλοφορεί το Γκόλεμ, μια ακόμη ιστορία τρόμου. Το σενάριο της ταινίας στηρίχθηκε σε έναν αρχαίο εβραϊκό θρύλο σύμφωνα με τον οποίο το γκόλεμ είναι μια άψυχη ανθρώπινη μορφή φτιαγμένη από πηλό, στην οποία κάποιος δίνει ζωή για να τον υπηρετήσει. Η ιστορία του Βέγκενερ είναι επηρεασμένη από το ομώνυμο μυθιστόρημα του Γκούσταβ Μείρινκ (Gustav Meyrink) που δημοσιεύτηκε ως βιβλίο το 1915 και έχει ως βασικό χαρακτήρα του το γκόλεμ. Δυστυχώς, η ταινία που θεωρείται ως ένα από τα διαμάντια του γερμανικού εξπρεσιονισμού, δεν διασώζετε ακέραιη στις μέρες μας.
Μια ακόμα ταινία που αντιπροσωπεύει το κίνημα του γερμανικού εξπρεσιονισμού είναι και Το Εργαστήρι του Δρ. Καλιγκάρι (Das Cabinet des Dr. Caligari) του Ρόμπερτ Βίνε (Robert Wiene) που κυκλοφόρησε το 1920. Πριν αναφερθούμε στην ταινία αυτή καθεαυτή, ας πούμε πρώτα δύο λόγια για το γερμανικό εξπρεσιονισμό. Το εν λόγω κίνημα αναπτύχθηκε μετά το τέλος του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου σε μια εποχή όπου η ηττημένη Γερμανία προσπαθούσε να μαζέψει τα κομμάτια της και να οριοθετήσει τη θέση της στον κόσμο. Οι Γερμανοί, λαός που πάντα είχε μια τάση προς τον μυστικισμό και το υπερφυσικό, όπως μαρτυράει και η άνθιση της γερμανικής ρομαντικής λογοτεχνίας του 18ου και του 19ου αιώνα, δεν μπορούσαν παρά να καταφύγουν στην τέχνη του Φανταστικού για να επαναπροσδιορίσουν την ταυτότητά τους. Μέσα, λοιπόν, σε αυτά τα ιστορικοκοινωνικά πλαίσια ξεπήδησε στις αρχές του 20ου αιώνα ο γερμανικός εξπρεσιονισμός με κύρια μορφή έκφρασής του τον κινηματογράφο. Στις εξπρεσιονιστικές ταινίες τα κτίρια, οι άνθρωποι, οι μορφές χάνουν τη γνωστή γεωμετρία τους, μετατρέπονται σε αρχετυπικές φιγούρες. Οι ηθοποιοί μετατρέπονται σε καρικατούρες, οι αντιθέσεις φωτός-σκοταδιού, άσπρου-μαύρου είναι ιδιαίτερα έντονες, η ατμόσφαιρα είναι μυστηριώδης ενώ γεννιέται ένα έντονο κλίμα ανησυχίας στον θεατή. Το Εργαστήρι του Δρ. Καλιγκάρι είναι η πιο αντιπροσωπευτική ταινία αυτού του ρεύματος και εκείνη που επηρέασε όσο καμία άλλη τις υπόλοιπες γερμανικές ταινίες και όχι μόνο. Πολλοί είναι εκείνοι που προσπάθησαν να τη μιμηθούν, λίγοι όμως τα κατάφεραν. Η ιστορία της ταινίας αν και εξαιρετικά απλή στη δομή της, μοιάζει να φτιάχτηκε για να προφητέψει τις μελλοντικές εξελίξεις: ο ψυχικά διαταραγμένος Δρ. Καλιγκάρι υπνωτίζει τον βοηθό του, τον υπάκουο Καίσαρα και τον αναγκάζει να διαπράξει μια σειρά από φόνους. Μόνο στο τέλος, όταν ο κόσμος ξεσηκώνεται και ψάχνει να βρει τον ένοχο, τότε μαθαίνουμε τι πραγματικά συμβαίνει και ποιος στ’ αλήθεια είναι ο μυστηριώδης Δρ. Καλιγκάρι.
Το 1921 κυκλοφορεί η ταινία η Άμαξα-φάντασμα (Körkarlen), της οποίας σκηνοθέτης και πρωταγωνιστής είναι ο Σουηδός Βίκτορ Σγιόστρομ (Victor Sjöström). Κάθε παραμονή Πρωτοχρονιάς, ο αμαξάς-Θάνατος παίρνει τη ψυχή του ανθρώπου που πεθαίνει τελευταίος και μαζί με αυτόν συλλέγει τις ψυχές όλων όσων θα πεθάνουν μέσα στη νέα χρονιά. Τι γίνεται, όμως, όταν ο Θάνατος έρχεται να πάρει την Έντιτ; Η ταινία του Σγιόστρομ, η οποία συνδυάζει αρμονικά το ρομαντισμό με τα στοιχεία τρόμου, αποτελεί ταινία σταθμό για τον κινηματογράφο, καθώς εισάγει για πρώτη φορά την τεχνική της διπλοτυπίας (μία ή περισσότερες εικόνες πάνω σε μια άλλη1.)
Το 1922 είναι μια πολύ σημαντική χρονιά για τον κινηματογράφο του Φανταστικού, καθώς έχουμε την προβολή όχι μιας αλλά δυο σημαντικών ταινιών: Νοσφεράτου, μια συμφωνία τρόμου (Nosferatu, eine Symphonie des Grauens) και της ταινίας-ντοκιμαντέρ Η μαγεία μέσα στους αιώνες (Häxan). Η ταινία Νοσφεράτου του Γερμανού σκηνοθέτη Φρίντριχ Μουρνάου (Friedrich Murnau) ανήκει, επίσης, στο ρεύμα του γερμανικού εξπρεσιονισμού και αποτελεί μάλιστα ένα από τα πιο αξιόλογα δείγματα γραφής του. Η ταινία επηρέασε τις μετέπειτα γενιές κινηματογραφιστών τόσο με τη θεματολογία που εισήγαγε στις ταινίες τρόμου όσο και με τις σκηνοθετικές προτάσεις του δημιουργού της. Πρόκειται για την πρώτη απόπειρα να μεταφερθεί η ιστορία του Δράκουλα του Μπραμ Στόκερ (Bram Stoker) στη μεγάλη οθόνη, η οποία όμως δεν επετεύχθη αρμονικά καθώς η χήρα του Στόκερ αρνήθηκε να δώσει τα δικαιώματα στον σκηνοθέτη. Αντιθέτως, κινήθηκε νομικά εναντίον της ταινίας και έπεισε το δικαστήριο να εκδώσει απόφαση σύμφωνα με την οποία θα έπρεπε να καταστραφεί κάθε κόπια της ταινίας. Ευτυχώς για εμάς κάποιες κόπιες διασώθηκαν και σήμερα μπορούμε να θαυμάσουμε αυτό το γοτθικό αριστούργημα. Μέσα σε αυτές τις δύσκολες συγκυρίες, ο σκηνοθέτης αναγκάστηκε να προσαρμόσει το σενάριο με αποτέλεσμα ο Δράκουλας να γίνει Κόμης Ορλόκ και η ταινία παρόλο ακολουθεί σε πολλά σημεία το βιβλίο να πάρει μια κάπως διαφορετική πλοκή.
Ελάχιστες ταινίες από αυτές της πρώιμης κινηματογραφικής περιόδου κατάφεραν να «στοιχειώσουν» τις επόμενες γενιές κινηματογραφιστών και να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης με την ταινία του Μουρνάου να είναι αδιαμφισβήτητα μία από αυτές. Το 1979, ο Γερμανός σκηνοθέτης Βέρνερ Χέρτζογκ (Werner Herzog) δημιούργησε ως φόρο τιμής στην κλασική ταινία του ’22, την ταινία Νοσφεράτου (Nosferatu the Vampyre) με πρωταγωνιστή τον Κλάους Κίνσκι (Klaus Kinski) να υποδύεται αυτή τη φορά όχι τον Κόμη Ορλόκ, αλλά τον Κόμη Δράκουλα. Το 2000 βγήκε στις αίθουσες η χολιγουντιανή ταινία Στη σκιά του βρικόλακα (Shadow of the Vampire) με πρωταγωνιστές τον Τζον Μάλκοβιτς (John Malkovich) και τον Γουίλεμ Νταφόε (Willem Dafoe) ως Φρίντριχ Μουρνάου και Μαξ Σρεκ (Max Schreck) αντίστοιχα. Η ταινία βασίστηκε στο θρύλο που θέλει τον πρωταγωνιστή της ταινίας του ’22, Μαξ Σρεκ, να είναι πραγματικός βρικόλακας. Ο θρύλος πηγάζει από το γεγονός ότι κανείς δεν κατάφερε να επιβεβαιώσει ποιος ηθοποιός υποδύθηκε πραγματικά τον Κόμη Ορλόκ. Οι πιο ρεαλιστές εκτιμούν ότι το ρόλο του θρυλικού βρικόλακα ενδέχεται να τον υποδύθηκε ο ίδιος ο Μουρνάου και να χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο για να προσδώσει στην ταινία μεγαλύτερο μυστήριο.
Η δεύτερη ταινία που κυκλοφόρησε την ίδια χρονιά από τον Δανό σκηνοθέτη Μπέντζαμιν Κρίστενσεν (Benjamin Christensen), το περίφημο Häxan, κυμαίνεται ανάμεσα στα όρια της ταινίας και του ντοκιμαντέρ και προέκυψε από την προσωπική μελέτη του δημιουργού της για το κυνήγι των μαγισσών της Ιεράς Εξέτασης. Η ταινία μολονότι είναι φτιαγμένη σαν ντοκιμαντέρ, περιέχει αρκετά δραματοποιημένα κομμάτια, τα οποία αναμφισβήτητα συγκαταλέγονται στις ταινίες τρόμου. Σκοπός του Κρίστενσεν ήταν να δείξει πώς η άγνοια και οι προλήψεις μπορούν να οδηγήσουν τους ανθρώπους σε ακρότητες, όπως και έγινε κατά τον Μεσαίωνα με το κυνήγι των μαγισσών, μια αλήθεια που ξεπερνάει το χώρο και το χρόνο.
Πριν περάσουμε στην εποχή του ήχου και των ομιλούντων ταινιών, θα αναφερθούμε σε μια ακόμα ταινία του βωβού κινηματογράφου, στη θρυλική Μητρόπολη (Metropolis) (1927) του Βιεννέζου σκηνοθέτη Φριτς Λανγκ (Fritz Lang). Πρόκειται ίσως για το πρώτο αμιγώς φουτουριστικό έργο που παρουσιάζει την εικόνα μιας εφιαλτικής πόλης του μέλλοντος, στην οποία μαίνεται η κοινωνική σύγκρουση ανάμεσα στους εργάτες και τους άρχοντες. Η Μητρόπολη, ένα ακόμα έξοχο δείγμα εξπρεσιονιστικού φιλμ, εκμεταλλεύεται στο έπακρο τις γεωμετρικές νόρμες και το στιλιζάρισμα της εικόνας, στοιχεία που δίκαια κατατάσσουν τη Μητρόπολη ανάμεσα στα αριστουργήματα του παγκόσμιου κινηματογράφου.
Ο ομιλών κινηματογράφος και η Χρυσή Εποχή του Φανταστικού
Το 1928, ο κινηματογράφος θα περάσει στο επόμενο στάδιο και θα αρχίσει να πλησιάζει όλο και πιο πολύ στη σημερινή του μορφή. Αυτό γίνεται με την προσθήκη ήχου στις ταινίες, μια προσθήκη που θα αλλάξει ριζικά τον τρόπο με τον οποίοι οι άνθρωποι δημιουργούσαν και έβλεπαν ταινίες. Από δω και πέρα το κοινό θα μπορεί να ακούει τους ηθοποιούς να μιλάνε και να τραγουδάνε, αλλά επίσης θα μπορεί να αντιλαμβάνεται και τους ήχους του γύρω περιβάλλοντος, γεγονός που προσέφερε μια νέα διάσταση στην κινηματογραφική πραγματικότητα. Η αλλαγή αυτή, όπως ήταν αναμενόμενο, επηρέασε ριζικά και τον κινηματογράφο του Φανταστικού.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’30 ξεκινάει στο Χόλιγουντ η περίοδος που θα μείνει στην ιστορία ως «η Χρυσή Εποχή του Φανταστικού». Βασικός εκπρόσωπός της είναι ο Βρετανός σκηνοθέτης και ηθοποιός Τζέιμς Ουέιλ (James Whale), δημιουργός των θρυλικών ταινιών τρόμου με πρωταγωνιστές τον Μπέλα Λουγκόζι (Bela Lugosi) στο ρόλο του Δράκουλα και τον Μπόρις Καρλόφ (Boris Karloff) στο ρόλο του τέρατος του Φρανκενστάιν. Τα μικρά αμερικανικά κινηματογραφικά στούντιο εκείνης της εποχής στην προσπάθειά τους να ανταγωνιστούν τα μεγάλα άρχισαν να παίρνουν τα κλασικά έργα του Φανταστικού και καθώς δεν χρειαζόταν πια να πληρώσουν πνευματικά δικαιώματα στους δημιουργούς, άρχισαν να τα προσαρμόζουν για τη μεγάλη οθόνη. Έτσι, λοιπόν, άρχισαν να βγαίνουν πλήθος ταινίες η μια μετά την άλλη με πρωταγωνιστές τον Δράκουλα, το τέρας του Φρανκενστάιν, τον Δρ. Τζέκιλ και τον κ. Χάιντ και άλλους λογοτεχνικούς ήρωες.
Το 1931 η Universal παρουσίασε την ταινία Δράκουλας (Dracula) σε μια ακόμα μεταφορά του κλασικού μυθιστορήματος με πρωταγωνιστή τον Ούγγρο ηθοποιό Μπέλα Λουγκόζι. Ο ηθοποιός με τη βαριά ουγγρική προφορά ενσάρκωσε μοναδικά τον χαρακτήρα του ομώνυμου βιβλίου του Στόκερ και η ταινία γνώρισε απρόσμενη επιτυχία. Την ίδια χρονιά, η Universal συστήνει στο κοινό έναν ακόμα cult κινηματογραφικό χαρακτήρα, τον Φρανκενστάιν στην ομώνυμη ταινία με πρωταγωνιστή τον Βρετανό ηθοποιό, Ουίλιαμ Χένρι Πρατ (William Henry Pratt) που έγινε γνωστός με το ψευδώνυμο Μπόρις Καρλόφ. Και αυτή η ταινία γνώρισε μεγάλη επιτυχία, γεγονός που έπεισε τα κινηματογραφικά στούντιο ότι ο κόσμος διψάει για τέτοιου είδους ταινίες με αποτέλεσμα να ξεκινήσει η άνθιση του Φανταστικού κινηματογράφου. Χαρακτηριστικά θα αναφέρουμε κάποιες από τις πιο δημοφιλείς και γνωστές ταινίες εκείνης της περιόδου: Η Μούμια (The Mummy) του Καρλ Φρόιντ (Karl Freund), Δρ. Τζέκιλ και ο κος Χάιντ (Dr. Jekyll and Mr. Hyde) του Ρουμπέν Μαμούλιαν (Rouben Mamoulian), Το Νησί του Δρος Μορό (Island of Lost Souls) του Έρλι Κεντον (Erle Kenton), Κινγκ Κονγκ (King Kong) – ταινία σταθμός για τη θεματολογία που εισήγαγε στον κινηματογράφο – των Μέριαν Κούπερ (Merian Cooper) και Έρνεστ Σκούντσακ (Ernest Schoedsack), Ο Αόρατος άνθρωπος (The Invisible Man) και Η Μνηστή του Φρανκενστάιν (Bride of Frankenstein) του Τζέιμς Ουέιλ και πλήθος άλλα.
Ο κινηματογράφος του Φανταστικού στα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου
Τα χρόνια πέρασαν και μαζί τους παρήλθε και η Χρυσή Εποχή του Φανταστικού. Ο κινηματογράφος του Φανταστικού άρχισε και πάλι να γνωρίζει μια δεύτερη άνθιση στα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, κυρίως στην Αμερική. Υπεύθυνοι για την ανάκαμψη αυτή ήταν δύο κυρίως άνθρωποι: ο παραγωγός Βαλ Λιούτον (Val Lewton) και ο σκηνοθέτης Ζακ Τουρνέρ (Jacques Tourneur). Από τη συνεργασία των δύο αυτών ανθρώπων προέκυψαν τις χρονιές 1942-43 οι ταινίες τρόμου: Ανθρώπινα αιλουροειδή (Cat People), Περπάτησα με ένα ζόμπι (I Walked with a Zombie), Ο Άνθρωπος λεοπάρδαλη (The Leopard Man) κ.α. Αυτό που ουσιαστικά κάνει τις ταινίες του Τουρνέρ να ξεχωρίζουν είναι η μυστηριώδης ατμόσφαιρα που τις περιβάλλει, η ιδιαίτερη ικανότητα που έχει ο σκηνοθέτης να δημιουργεί αγωνία για αυτό που πρόκειται να έρθει. Το ενδιαφέρον στις ταινίες του έγκειται στο ότι οι ταινίες ξεφεύγουν από τα στενά πλαίσια των ταινιών τρόμου και πλησιάζουν περισσότερο τις ταινίες ψυχολογικού τρόμου. Ως εκ τούτου, η έμφαση δεν δίνεται στο αποτέλεσμα, αλλά σε αυτό που το δημιουργεί.
Η εποχή της θρυλικής Hammer Films
Μια δεκαετία περίπου αργότερα, μια ακόμα ευχάριστη έκπληξη εμφανίζεται στον χώρο του Φανταστικού, αυτή τη φορά από τη Μεγάλη Βρετανία. Πρωτεργάτης αυτής της νέας άνθισης είναι η αγγλική εταιρεία παραγωγής ταινιών Hammer Films σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη Τέρενς Φίσερ (Terence Fisher). Η ταινία που έμελλε να αλλάξει μια για πάντα τις ταινίες τρόμου, Δράκουλας, ο βρικόλακας των Καρπαθίων (Dracula) προβλήθηκε το 1958, την ίδια χρονιά που προβλήθηκε και η ταινία Ίλιγγος (Vertigo) του Άλφρεντ Χίτσκοκ (Alfred Hitchcock). Ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που η ταινία του Χίτσκοκ επηρέασε τα μετέπειτα ψυχολογικά θρίλερ, έτσι και η ταινία του Φίσερ έμελλε να επηρεάσει τις μετέπειτα ταινίες τρόμου. Έχοντας ήδη παρουσιάσει ένα χρόνο πριν την Κατάρα του Φρανκενστάιν (The Curse of Frankenstein), η Hammer Films έβγαλε στις αίθουσες έναν έγχρωμο για πρώτη φορά Δράκουλα, αλλάζοντας μια για πάντα την ασπρόμαυρη εικόνα του μυθικού βρικόλακα που είχαν στο μυαλό τους οι θεατές, αντικαθιστώντας την με ένα ζωντανό καμβά από χρώματα (κόκκινο, άσπρο, μαύρο). Για πρώτη φορά οι θεατές μπορούσαν να δουν το κόκκινο χρώμα του αίματος που επρόκειτο από τότε και στο εξής να αποτελέσει αναπόσπαστο κομμάτι των ταινιών τρόμου. Ο σκηνοθέτης κατάφερε επίσης να συνδυάσει πρωτοποριακά τον ερωτισμό με τα στοιχεία τρόμου και να δημιουργήσει έναν ιδιαίτερα τρομακτικό αλλά και ταυτόχρονα αισθησιακό βρικόλακα, τον οποίο υποδύθηκε μοναδικά σε αυτήν την πρώτη ταινία αλλά και σε άλλες επτά ο Κρίστοφερ Λι (Christopher Lee).
Η Hammer Films σε συνεργασία με τον Τέρενς Φίσερ δημιούργησαν και άλλες ταινίες στις οποίες πρωταγωνιστές ήταν διάφορα διάσημα λογοτεχνικά ή φανταστικά τέρατα, πχ. ο Φρανκενστάιν, μούμιες, λυκάνθρωποι, ζόμπι κλπ, οι περισσότερες εκ των οποίων γνώρισαν μεγάλη επιτυχία την εποχή που πρωτοπροβλήθηκαν και συνεχίζουν να παραμένουν κλασικές στο είδος τους. Η εταιρεία Hammer Films σταμάτησε την παραγωγή ταινιών γύρω στα μέσα του 1980 όπου και έκλεισε, σηματοδοτώντας έτσι το τέλος μιας ιδιαίτερα παραγωγικής περιόδου για τις ταινίες τρόμου.
Η χειρότερη ταινία όλων των εποχών
Τέλος, αξίζει αφού έχουμε ήδη αναφερθεί στα πρώιμα αριστουργήματα τρόμου και φαντασίας να αναφέρουμε και τη χειρότερη αμερικάνικη ταινία, ίσως όλων των εποχών, η οποία τυχαίνει να ανήκει στην κατηγορία των ταινιών τρόμου/επιστημονικής φαντασίας. Μιλάμε για την ταινία Σχέδιο 9 από το διάστημα (Plan 9 from Outer Space) του σκηνοθέτη Εντ Γουντ (Ed Wood), παραγωγής 1959. Στην ταινία εμφανίζεται και ο Μπέλα Λουγκόζι σε πλάνα που είχε τραβήξει ο σκηνοθέτης για μια άλλη ταινία τρία χρόνια πριν, όσο ακόμα ο Λουγκόζι ήταν ζωντανός. Παρόλο που η ταινία όταν πρωτοεμφανίστηκε πέρασε σχεδόν απαρατήρητη, το 1980 ξαναήρθε στο προσκήνιο όταν ο ηθοποιός Μάικλ Μέντβεντ (Michael Medved) την χαρακτήρισε ως τη χειρότερη αμερικάνικη ταινία όλων των εποχών ενώ στον σκηνοθέτη της απονεμήθηκε το βραβείο του χειρότερη Αμερικανού σκηνοθέτη. Σήμερα, η ταινία συγκαταλέγεται ανάμεσα στις ταινίες cult για τα έντονα κιτς στοιχεία της, για τις υπερβολικές ερμηνείες των ηθοποιών, αλλά κυρίως για τα απλοϊκά εφέ που χρησιμοποιήθηκαν κατά την παραγωγή της. Το 1994, ο σκηνοθέτης σύγχρονων ταινιών φαντασίας Τιμ Μπάρτον (Tim Burton) οπτικοποίησε την καριέρα του Εντ Γουντ, τον οποίο υποδύθηκε ο Τζόνι Ντεπ (Johnny Depp). Η βιογραφική αυτή ταινία επικεντρώθηκε κυρίως στις κινηματογραφικές προσπάθειες του Γουντ δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη δημιουργία του συγκεκριμένου φιλμ φαντασίας.
Επίλογος
Κάπου εδώ φτάνει και αυτή η αναδρομή στο τέλος της. Σίγουρα είναι αδύνατον μέσα σε ένα άρθρο να μπορέσουμε να αναφερθούμε σε όλες τις ταινίες, τους σκηνοθέτες ή τους ηθοποιούς που έχτισαν σιγά σιγά αυτό που σήμερα απολαμβάνουμε στις ταινίες φαντασίας και τρόμου. Όμως, σίγουρα ρίχνοντας μια ματιά στο παρελθόν μπορούμε να εκτιμήσουμε καλύτερα το παρόν και να αντιληφθούμε πόσο πραγματικά ανάγκη έχουμε αυτού του είδους τις ταινίες. Γιατί θα συμφωνείτε φαντάζομαι και εσείς, οι λάτρεις αυτών των ταινιών ότι δεν είναι μόνο η δίψα που έχουμε για να ξεφύγουμε από την καθημερινότητα που μας τραβάει σε τέτοιου είδους κινηματογραφικά μονοπάτια. Αλλά είναι κάτι βαθύτερο. Είναι η ανάγκη να παλέψουμε με τους πιο μεγάλους φόβους μας, να παλέψουμε με το Άγνωστο και να αισθανθούμε έστω και για λίγο νικητές. Και τι πιο ωραίο, όταν αυτό μπορεί να γίνει μέσα σε μια σκοτεινή αίθουσα μπροστά από μια μεγάλη οθόνη με κινούμενες εικόνες;
Πηγή: Fantasy Gate - Η Ελληνική Μητρόπολη της Φαντασίας: Κινηματογραφος Φαντασιας: Η Αρχη (fantasia-portal.blogspot.com)