Ρωσική Πρωτοπορία (ά)
redflecteur / 13 Νοεμβρίου, 2013
Ο όρος «Ρώσικη Πρωτοπορία» δόθηκε από τους ιστορικούς της τέχνης μεταγενέστερα και αφορά το σύνολο των καλλιτεχνικών κινημάτων και ρευμάτων που εμφανίστηκαν στη Ρωσία την εικοσαετία 1910-1930 και τα οποία -παρά τις μεταξύ τους διαφοροποιήσεις και τις έντονες συχνά διαμάχες- είχαν ένα κοινό χαρακτηριστικό: την απόρριψη του καλλιτεχνικού παρελθόντος και την αναζήτηση καινοτόμων μορφών και μέσων έκφρασης στα διάφορα είδη της τέχνης και τη μεταξύ τους σύνδεση, στο φως των συνταρακτικών κοινωνικο-οικονομικών εξελίξεων εκείνης της περιόδου.
H Pωσική Πρωτοπωρία αναπτύχθηκε μέσα στο ιστορικό πλάισιο και το ιδεολογικό κλίμα πυυ προετοίμασε τη Pωσική Eπανάσταση του 1917. Στις τάξεις της εντάχθηκαν, απο την πρώτη στιγμή, οι καλλιτέχνες εκείνοι που αμφισβήτούσαν την παραδοσιακή τέχνη και οραματίζοντας το καινούργιο.Kαλλιτέχνες που πειραματίζονταν σε όλους τους τομείς. Δεν παρήγαγαν μόνο έργα τέχνης πουευαγγελίζονταν μια άλλη πραγματικότητα, και διακρίνονταν από την ουτοπική επιδίωξη της αλλαγής του κόσμου μέσα από διαδικασίες που ξεπερνούν τα περιοριστικά όρια της ίδιας της τέχνης και επεκτείνονται στις κοινωνικές και πολιτικές δομές.
«Από σήμερα, μαζί με την κατάλυση του τσαρικού καθεστώτος, καταργείται η ύπαρξη της τέχνης στις αποθήκες και τα ντοκ του ανθρώπινου πνεύματος… Οι πίνακες να απλωθούν από σπίτι σε σπίτι, πάνω από τους δρόμους και τις πλατείες, σαν ουράνια τόξα από πολύτιμους λίθους, για να χαροποιούν και να εξευγενίζουν το βλέμμα του διαβάτη… Ολη η τέχνη στο λαό!» γράφει ο Μαγιακόφσκι το 1917 στο «ψήφισμα αρ. 1 για τον εκδημοκρατισμό των τεχνών».
Κι αυτό πρόσφερε η Επανάσταση στους καλλιτέχνες: Το ότι η τέχνη έφυγε από τις κλειστές συλλογές – από την ιδιωτική ιδιοκτησία των αριστοκρατών και των πλουσίων – και έγινε λαϊκή περιουσία. Αυτό έδωσε μια τεράστια δύναμη ανάπτυξης για την απελευθέρωση της τέχνης. Δόθηκαν από το νεαρό σοβιετικό κράτος όλες εκείνες οι αναγκαίες υποδομές για την καλλιτεχνική δημιουργία και για την επικοινωνία με το λαό, εργοστάσια και εργάτες έγιναν αναφορά της τέχνης, χιλιάδες εργαζόμενοι έγιναν κοινωνοί της, όχι ως θεατές αλλά και ως συμμέτοχοι, ως συνεργάτες για να δημιουργηθούν τα νέα έργα. Η σοσιαλιστική εξουσία απελευθέρωσε τεράστιες δυνάμεις για την τέχνη.
Επιχείρησαν να δώσουν νέα μορφή στην κατοικία, άλλη ποιότητα στη βιομηχανική παραγωγή οραμαίζοντας πόλεις του μέλλοντος βασιζόμενοι σε νέα τεχνολογικά πρότυπα.
Δημιούργησε μια νέα διάσταση της τέχνης μέσα στον κοινωνικό χώρο και με πρωτοφανές «λεξιλόγιο», το οποίο επιβιώνει σήμερα με άλλες μορφές, αλλά με τις ίδιες ιδέες. Η Ρώσικη Πρωτοπορία χρησιμοποίησε χωρίς φραγμούς κάθε ύλη, έκφρασε κοινωνικές ιδέες και θέσεις. Δημιούργησε έργα κοινωνικού χαρακτήρα, που δεν ήταν εμπόρευμα, αλλά στοιχείο της κοινωνίας,του νέου κράτους, φτιαγμένα συλλογικά, μέσα σε κρατικά εργαστήρια. Εργα μιας νέας ιδεολογίας και κοινωνικής φιλοσοφίας και σχετικά με τον κοινωνικό ρόλο της τέχνης.
Κυβοφουτουρισμός
Η δεκαετία του 1910 είναι για τις ρωσικές τέχνες η χρυσή δεκαετία της αμφισβήτησης, της ρήξηςμε το παρελθόν και των αισθητικών ανατροπών. Μια νέα γενιά ρώσων δημιουργών αναζητεί νέες γλώσσες έκφρασης, παρακολουθεί τις εξελίξεις στην ευρωπαϊκή τέχνη των δύο πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα, δημιουργεί συνθετικές αισθητικές προτάσεις με κυρίαρχες τη σύνδεση του κυβισμού και του φουτουρισμού σε ένα ενιαίο κίνημα με το όνομα “κυβοφουτουρισμός”
Περισσότερο από το συγκερασμό στοιχείων του γαλλικού κυβισμού και του ιταλικού φουτουρισμού, ο ρωσικός κυβοφουτουρισμός αποτελεί μια ιδιότυπη γηγενή εξέλιξη. Οι ρώσοι καλλιτέχνες Ποπόβα, Μοργκουνόφ, Λεντούλοφ, Κλιουν, Ουνταλτσόβα, Έξτερ, Ροζάνοβα κ.α. κατά την περίοδο 1912 –1916 αντλούν στοιχεία από το γαλλικό κυβισμό (κατατεμαχισμός της μορφής, ταυτόχρονη θέαση του αντικειμένου από διαφορετικές οπτικές γωνίες, γεωμετρικοποίηση και στατικότητα της φόρμας) και προσδίδουν στις ζωγραφικές συνθέσεις τους μια έντονη κίνηση απεικονίζοντας ταυτόχρονα διαδοχικές στιγμές, χαρακτηριστικό του ιταλικού φουτουρισμού. Ο «ρωσικός φουτουρισμός» ή «κυβοφουτουρισμός» δεν αναφέρεται μόνο στη ζωγραφική αλλά και στην ποίηση. Οι ποιητές Μπουρλιούκ, Μαγιακόφσκι, Χλέμπνικοφ και Κρουτσόνιχ εξέδωσαν το 1912 το μανιφέστο τους «Χαστούκι στο γούστο του κοινού» και μ’ αυτό τον τρόπο δηλώνουν την πλήρη ρήξη τους με τον παραδοσιακό τρόπο σκέψης και την παραδοσιακή αισθητική. Το 1912 δημιουργούνται η πρωτοποριακή ομάδα «Ένωση Νεολαίας» και η φουτουριστική ομάδα «Υλαία» που διοργανώνουν εκθέσεις και συζητήσεις μέσα σε μια ατμόσφαιρα πρόκλησης και ανατροπής των συμβάσεων, θεατρικές παραστάσεις και ποιητικές βραδιές στις οποίες απαγγέλλουν στίχους με ζωγραφισμένα τα πρόσωπά τους. Τα φουτουριστικά βιβλία, ένα μεγάλο κεφάλαιο της «ρωσικής πρωτοπορίας» εκδίδονται με κυβιστική και πριμιτιβιστική εικονογράφηση, με τυπογραφικούς πειραματισμούς και χρήση «υπέρλογης» ποιητικής γλώσσας, γεγονός που αποτελεί ένα ακόμη δείγμα των προθέσεων των καλλιτεχνών της πρωτοπορίας για σύνθεση των τεχνών και ριζική αναμόρφωση των κωδίκων αναπαράστασης και επικοινωνίας με το κοινό τους.
Σουπρεματισμός
Ζωγραφικό κίνημα, «Supremus» που ιδρύθηκε από το Ρώσο ζωγράφο Καζιμίρ Μάλεβιτς. Αυτός ξεκίνησε από την προϋπόθεση ότι η αντικειμενική αναπαράσταση εμποδίζει την καλλιτεχνική δημιουργία και κατέληξε στην καθαρά αφηρημένη τέχνη, στην τέχνη που αρνείται να απεικονίσει οτιδήποτε σχετίζεται με τον αντικειμενικό κόσμο. Το 1915 δημοσιεύτηκε στην Πετρούπολη το «Μανιφέστο», στη σύνταξη του οποίου πήρε μέρος μαζί με το Μάλεβιτς και ο Μαγιακόφσκι, όπου εκθέτονταν οι αρχές του Σουπρεματισμόυ και διακηρυσσόταν η υπεροχή της καθαρής ευαισθησίας στην τέχνη. Το 1916 δημοσιεύτηκε στη Μόσχα, με την ευκαιρία της δεύτερης έκθεσης αφηρημένης τέχνης, στην οποία υπήρχε το έργο του Μάλεβιτς «Μαύρο τετράγωνο σε άσπρο βάθος».
Την τελική του μορφή ο Σουπρεματισμός την πήρε το 1920 στο έργο του Μάλεβιτς «Ο σουπρεματισμός ως κόσμος μη αναπαραστατικός».Ο Σουπρεματισμός πρωτοπαρουσιάστηκε στην έκθεση «Τελευταία φουτουριστική έκθεση 0,10» στην Πετρούπολη το 1915. έργα απαλλαγμένα από κάθε είδους αντικείμενο και παρουσίαζαν συνθέσεις γεωμετρικών σχημάτων και χρωμάτων που στόχο είχαν να δηλώσουν τον πρωτεύοντα ρόλο της φόρμας έναντι του περιεχομένου και να δηλώσουν ότι η φόρμα είναι αυτή που προσδίδει το περιεχόμενο και όχι το αντίθετο, όπως συνέβαινε έως τότε. Αρκετοί καλλιτέχνες του κυβοφουτουρισμού όπως ο Κλιούν, η Ποπόβα, η Ουνταλτσόβα, η Ροζάνοβα προσχώρησαν στον σουπρεματισμό.
Κονστρουκτιβισμός
Ο όρος προέρχεται από τη λατινική λέξη «constructio» (κατασκευή) και πρωτοεμφανίστηκε στις αρχές του 1920. Η κατασκευή ως εικαστική εγκατάσταση έχει την καταγωγή της σ’ έναν σημαντικό καλλιτέχνη της ρωσικής πρωτοπορίας, τον Β.Τάτλιν, ο οποίος στο διάστημα 1914 έως 1917 δημιούργησε τα λεγόμενα αντι-ανάγλυφα έργα του. Οι ρίζες του κινήματος μπορούν να αναζητηθούν στο κινήματα του Φουτουρισμού, του Κυβισμού και σε κάποια από τα έργα του Picasso. Οι Κονστρουκτιβιστές, με επικεφαλής τον Tάτλιν, τον Λισίτσκι και τον Ροντσένκο, σίγουροι ότι η Τέχνη δεν αξίζει παρά μόνο ως εργαλείο που εξυπηρετεί κοινωνικό σκοπό, αναφωνούσαν ενθουσιασμένοι:«Τέχνη για το λαό! Τέχνη μέσα στηζωή!».
Οι Ρώσοι κονστρουκτιβιστές και αβαν-γκαρντίστες προσπάθησαν να υπερβούν το χάσμα που άνοιξε η αστική βιομηχανοποίηση της τέχνης ανάμεσα σε μαζικότητα και ποιότητα με μιαν εξ ίσου βιομηχανική (ή και υπερβιομηχανική) απάντηση αλλά χωρίς σφετεριστικό κέρδος ή έλεγχο από κανέναν. Εδώ η τέχνη προάσπιζε ένα όραμα καθολικό και πανανθρώπινο σύμφωνα με το οποίο κάθε εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο θα έπαυε οριστικά προς χάριν της ελεύθερης ανάπτυξης όλων των ανθρώπων.
Το έργο-σύμβολο του κονστρουκτιβισμού είναι «ο Πύργος» του Τάτλιν, που προοριζόταν ως μνημείο της 3ης Διεθνούς, όπως του ανατέθηκε από το Λαϊκό Επιτροπάτο Παιδείας. Δυστυχώς, ήταν αδύνατο να κατασκευαστεί με τα τεχνικά μέσα της εποχής, κι έτσι έμεινε στο στάδιο της μακέτας. Τα έργα της περιόδου χαρακτηρίζονταν από αίσθημα, πνοή και εφευρετικότητα για την νέα εποχή που άνοιγε για την ανθρωπότητα. Ο Ρόντσενκο, ο Λισίτσκι με αφίσες και τρισδιάστατα έργα, η Πόποβα με πρωτοποριακές τεχνικές στη σκηνογραφία, οι Ιόγκανσον, Στεπάνοβα, τα σκηνοθετικά εγχειρήματα των Εβρέινοφ και Μέγιερχολντ, οι Βερτόφ, Ντοβζένκο, Πουντόβκιν, Αϊζενστάιν είναι μερικά μόνο ονόματα και παραδείγματα της Πρωτοπορίας και των επιτευγμάτων της. Αξίζει να σημειωθεί η συμβολή της στη σύγχρονη αρχιτεκτονική με τις σχολές των σχεδιαστών να πρωτοπορούν παγκοσμίως.
Η ρωσική πρωτοπορία κατέχει σήμερα περίοπτη θέση στην ιστορία της τέχνης του 20ού αιώνα.
Πηγή: Ρώσικη Πρωτοπορία (ά) | Redflecteur (wordpress.com)